16-ma’ruza. Geoekologik kartalashtirish

Geoekologik kartalarning turlari.
Geoekologik kartalar mazmuni, maqsadi, 
foydalanishiga ko„ra uch guruhga bo„linadi: 1) umumekologik; 2) aniq maqsadga 
yo„naltirilgan; 3) amaliy kartalar.
Umumekologik
kartalar
mazmunan keng qamrovli, ko„pgina geoekologik 
hodisalar va jarayonlarni majmuali umumlashgan tarzda tasvirlaydi. Ushbu kartalar 
sintetik kartalar bo„lganligidan ancha murakkab legendaga ega, mazmuni va 
ma‟lumotlarga juda boy bo„ladi.
«O„zbekiston tabiatni muhofaza qilish kartasi» va 
boshqa shu toifadagi kartalarni umumekologik kartalar deb atash mumkin. 
Aniq maqsadga yo‘naltirilgan
geoekologik kartalar
maxsus kartografik 
mazmunga ega bo„lib, biror ekologik yoki tabiatni muhofaza qilish masalasiga 
qaratilgan bo„ladi. Ushbu kartalar mazmuni ma‟lum maqsadga yo„naltirilganligi 
tufayli tabiiy resurslardan (tabiat komponentlaridan) foydalanish jarayonida vujudga 

---

kelgan geoekologik vaziyatni tavsiflaydi. Masalan, suv resurslaridan foydalanish 
oqibatida yuzaga kelgan geoekologik vaziyat va u bilan bog„liq boshqa jarayon va 
hodisalar umumlashgan holda kartada aks ettiriladi. Albatta, asosiy kartada suv 
resurslaridan foydalanish va uning ekologik hamda ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari, 
ayrim karta-kesmalarda asosiy kartaning mazmunini to„ldirish maqsadida ba‟zi 
hodisalar tasvirlanadi. Bu guruhdagi kartalar ma‟lum tabiat resurslaridan foydalanish 
natijasida tarkib topgan vaziyatni tasvirlashga qaratilganligi tufayli mutaxassislar 
uchun integral baholashga xizmat qiladi.
 
Amaliy kartalar
mazmunan tegishli geoekologik vaziyatlarni yaxshilashga 
xizmat qiladi. Ular maqsadiga va mazmuniga ko„ra sintetik va analitik kartalarga 
bo„linadi. Sintetik geoekologik kartalar mazmunan ancha boy, ularda hisob-kitob 
natijalari olingan ko„rsatkichlar, mezonlar, me‟yoriy ma‟lumotlar, kuzatish asosida 
erishilgan jamlama ma‟lumotlar, tajriba va dala axborotlari maxsus kartografik shartli 
belgilar asosida tasvirlanadi. Shuni alohida ta‟kidlash lozimki, bu guruhdagi kartalar 
ko„proq qayta ishlangan, ya‟ni tahlil qilingan miqdor va sifat ko„rsatkichlarni 
tasvirlaydi, bu jihatdan ular analitik kartalardan keskin farq qiladi. 
Amaliy ekologik kartalashtirish joylarda tabiat muhofazasi, vujudga kelgan 
qaltis vaziyatlarni yumshatish, aholi uchun qulay tabiiy muhit yaratish, falokat 
keltiruvchi tabiat hodisalarining oldini olish, tabiiy muhitni optimallashtirish va 
boshqa tadbirlarni ishlab chiqish, loyiha ishlarini amalga oshirishda asos vazifasini 
o„taydi. 
Amaliy kartalar guruhida baholash, prognoz, chora-tadbirlar majmuasi, 
inventarlash, tabiatni muhofaza qilish bo„yicha rayonlashtirish, geoekologik 
rayonlashtirish va boshqa turdagi mavzuli kartalar tuziladi. Kartalar amaliy turdagi 
ustuvorlikka ega bo„lganligi uchun ularni tayyorlashda me‟yoriy, tahlil natijasida 
aniqlangan ko„rsatkichlar, kuzatish, dala-tajriba (eksperiment) tadqiqot natijalaridan 
keng foydalaniladi.