16 м a V z u agrar munosabatlar: ijara haqi va renta

Agrar munosabatlar: ijara haqi va renta 
 
.
293 
boqish va yetishtirishning rivojlanishi. Har bir ferma ishchisi uchun ishlatiluvchi 
kapital miqdori 1930 va 1980 yillar oralig’ida 15 barobar o’sdi, va shu orqali 
ferma yerlarining ishlanish miqdorini besh barobar ko’paytirdi. Bu 
o’zgarishlarning eng oson xisobi bu har bir fermer ta’minlaydigan odamlar 
sonining o’sib borishidir. 1820 yilda har bir ferma ishchisi to’rtta odamni ovqat va 
tola bilan ta’minlagan; 1948 yilga kelib 13 odamni.
Quyidagiga etibor bering... 
Xavfli tadbirkorlik 
Qishloq xo’jaligi narxlari va foydasidagi qisqa muddatli beqarorlik qishloq 
xo’jaligida ko’zga ko’rinadigan xavfni tug’diradi. Bu bo’limda keyinroq biz 
fermerlar uchun qishloq xo’jaligi xavflarini kamaytiruvchi qishloq xo’jaligi 
dasturlarini topamiz (to’g’ridan to’g’ri to’lovlar, qarshi siklik to’lovlar va 
qoplashlar yoki doimiy to’lovlar). Lekin bu dasturlar donli va yog’ olinuvchi 
ekinlar bilan cheklangan. Yaxshiyamki qihloq xo’jaligida xavfni boshqarishning 
bir necha usullari ommalashdi. Bu usullarning maqsadi vaqt davomida foydani 
yumshatish, qisqa muddatli ishlab chiqarish va narx tebranishlarini oldini olish. 
Oldini olish bu sotuvchi yoki xaridor tomonidan kutilayotgan xarid yoki sotuvda 
kelajakda narxlardagi o’zgarishlarni oldini olish degani.
Xo’jaliklarda xavf boshqaruvi texnikalariga quyidagilar kiradi:

fyucherslar bozorlarlari. fyuchers bozorlarida fermerlar maxsulotlarni xozir 
belgilangan narxlar bo’yicha olish yoki sotish imkoniyatiga ega bo’ladilar, bu 
kelajakdagi aniq bir vaqtda amalga oshiriladi. Agar narxlar tushsa fermer 
fyuchers bozorlaridagi belgilangan yuqori narxlar xisobiga foyda olishda davom 
etadi. Agar narxlar o’ssa unda xaridor fyucherslar kelishuvidagi arzonroq narxda 
qishloq xo’jaligi mollarini olib foyda qiladi.

Ishlab chiqaruvchilar bilan kelishuvlar. Ekishdan oldin fermerlar to’g’ridan 
to’g’ri oziq ovqat ishlab chiqaruvchilar bilan bitimlar tuzishi mumkin bu ularning 
ferma yoki rancholari ishlab chiqarishlarining har bir birligi uchun oldindan narx 
belgilashga imkoniyat beradi (shakar lavlagisini qayta ishlovchilari, etanol 
zavodlari va yem ishlab chiqaruvchilar).

Ekin foydasi kafolati. Fermerlar to’fon yoki boshqa tabiy ofatlar tufayli 
foydani yo’qotish xolatlariga qarshi ekin foydasi kafolatlarini (sug’urta) sotib 
olishlari mumkin.

Yerni ijaraga berish. Yer boshqaruvchilari o’z xavflarini kamaytirish 
maqsadida yerlarining bir qismini boshqa yer boshqaruvchilariga ijaraga 
berishlari mumkin va undan ijara haqqi olishadi. Ekin sifati va narxidan qat’iy 
nazar ijara haqqi barqaror saqlanadi.
5

5
Campbell R. McConnell, Stanley L. Brue
Economics 301 б

---