16- мавзу: менежмент маданияти ва услуби

16.3. Бошќарув ходимларининг маданияти

Техника тараќќиёти, ишлаб чиќаришнинг доимий ўсиб бориши, технология жараёнларини механизациялашуви ва автоматлаштирилиши, ихтисослашиш ва кооперациянинг ривожланиши бошќарув ходимларнинг ролини кескин оширмоќда ва ишлаб чиќаришда раћбарларнинг функцияларини янада мураккаблаштирмоќда. Демак, раћбар ишлаб чиќариш техникаси, технологияси ва иќтисодини яхши билиши, ишлаб чиќариш самарадорлигини оширишга кўмаклаша олиши лозим. Лекин, ћозирги кунда раћбар учун юќорида ќайд этилганларни билиши кифоя ќилмайди, аксинча, у яна одамларни бошќариш «технологиясини» ћам мукаммал эгаллаган бўлиши, шу билан бирга ћар хил техникавий, иќтисодий, ижтимоий, ћуќуќий ва бошќа кўпгина масалаларни ћал эта олиши лозим. Шундай ќилиб, раћбар ишлаб чиќариш жараёнларини ва одамларни бошќариш бўйича мећнат таќсимотининг мавжудлиги туфайли фаќат белгиланган режалар ва ишлаб чиќариш дастурларининг бажарилишини таъминлаб ќолмасдан, бундан ташќари ижтимоий вазифани ћам бажаради.
Раћбарнинг ижтимоий вазифаси, аввало, уюшган ва ишга ќобилиятли мећнат жамоасини вужудга келтиришдан иборат. Ќарор топган жамоада раћбарнинг ижтимоий вазифаси шундан иборатки, у муайян ижтимоий гурућ аъзолари ўртасидаги ўзаро муносабатларни мувофиќлаштирувчи бўлиб майдонга чиќади, соѓлом рућий мућитни вужудга келтиради, хулќ-атворда ўрнак бўлади, гурућнинг ўзига хос рамзини ифодалайди, маъсулият ва новаторлик намунасини кўрсатади. Иќтисодий ислоћотлар корхона раћбарларига хўжалик сиёсатини амалга оширишда катта мустаќиллик берди. Бу ћол раћбарларга ќўйиладиган талабларни, шу жумладан юксак мећнат унумдорлигига эришиш маќсадида бошќаришнинг ижтимоий-психологик омилларидан фойдаланиш соћасида ќўйиладиган талабларни ћам оширди.

16.4. Бошќарув услуби тушунчаси ва хусусиятлари ва туркумланиши

Ишлаб чиќаришда бошќарув услуби раћбар ва мутахассислар фаолиятини катта ва сермашаќќат томонларини акс эттиради. Бошќарув услуби – бу раћбарнинг ўзига хос бошќариш фазилатидир. Ћар бир раћбарнинг ўзига хос бошќариш услуби мавжуд. Янги жамоага келган ћар ќандай раћбар олдинги раћбарнинг ўрнини тез боса олмаслиги мумкин. Шу боис у биринчи навбатда жамоага мослашиши, мавжуд услубларни ўзлаштириши ва бутун жамоага ўрганиб олиши керак. Ўз навбатида раћбарнинг ишлаш услуби, албатта бутун мећнат жамоаси услубига таъсир кўрсатади.
Бозор иќтисодиётига ўтиш шароитида ишлаётган раћбар - мутахассисларга янада кўпроќ талаблар ќўйилади. Улар юксак даражада ишчанлик ва аћлоќ сифатларига, уддабурон, жипслашган жамоани ташкил эта оладиган, мећнат жамоаси ва давлат манфаатларини тўлиќ тушунадиган ќобилиятга эга бўлишлари керак. Замонавий раћбарда касб маћорати, иќтисодий тафаккурга, келажакни кўра билувчи ва самарали хўжалик юритиш, шахсий намуна, интизом, юксак маъсулият, янги ѓояларни яратиш ќобилияти бўлиши керак.
Раћбар ўз ишига муносабатини шундай ташкил этиши керакки, унинг ќўл остидагилари ундан ћеч тортинмасдан, ќўрќмасдан маслаћатлар ва насићатлар олсин. Раћбар ќўл остидагиларни билиши, улар ќобилияти, ишга лаёќатлиги, билим, кўникма ва аћлоќларини, эгаллаб турган мансабларга мослиги, ходимлар ўзидаги мавжуд хусусиятларни тўлиќ намоён эта оляптиларми? деган саволга жавоб топиши керак.
Раћбар шахсий намуна кўрсатмаса обрў топа олмайди. Бошќариш санъатини билмаган раћбар, ќабул ќилинган ќарорлар самарасини таъминлай олмайди. Раћбарнинг бошќарув услуби ишлаб чиќаришни бошќариш функцияси орќали корхона фаолиятининг пировард натижасига таъсир кўрсатади. Буларни барчаси корхонани бошќаришнинг ягона механизми бўлиб ћисобланади.
Шундай ќилиб, ишлаб чиќариш натижаси раћбарнинг билими ва кўникмалари, бошќарув жараёни технологияси, мећнат интизоми, у ќўллаётган услуби билан белгиланади.
Бошќаришнинг ќуйидаги учта услуби бор:

• 
  авторитар услуб;
  
• 
  демократик услуб;
  
• 
  либерал услуб.