15-тема. Халықты социаллық ҚОРҒАЎ системасы

Улыўма көрсеткишлерге төмендегилердиң халық жан басына туўры келетуғын муғдарлары киреди:

• 
  миллий дәрамат;
  
• 
  тутыныў фонды (тиккелей тутыныўшылар мақсетлерине жумсалыўшы экономика тармақлары өнимлери);
  
• 
  миллий байлық дүзилисинде тутыныў фондының үлеси (топланған тутыныўшылар мүлки – үй-жай, мәдений-хожалық имаратлар, мәдений-хожалық, хожалық предметлери).
  

Бул көрсеткишлер жәмийеттиң социаллық-экономикалық раўажланыўының улыўма жетискенликлерин көрсетеди.
Жеке көрсеткишлерге төмендегилер киреди:
– тутыныў дәрежеси ҳәм усыллары;
– мийнет шараятлары;
– үй-жай менен тәмийинленгенлик;
– социаллық-мәдений хызмет көрсетиў дәрежеси;
– балаларды тәрбиялаў шараятлары;
– социаллық тәмийнат.
Бул көрсеткишлер жәмийет раўажланыўы менен байланыслы, бирақ анықлыққа ийе ҳәм халықтың (жумысшылердиң) белгили бир топарлары, регионлар бойынша анықластырылады.
Экономикалық көрсеткишлер жәмийет ҳәм инсан турмысы ҳәмде ҳәрекетиниң экономикалық тәрепин, мүтәжликлерди қанаатландырыўдың экономикалық мүмкиншиликлерин характерлейди. Оларға жәмийеттиң экономикалық раўажланыўының дәрежесин ҳәмде ҳәр бир инсан байлығын (номинал ҳәм реал дәраматлар, бәнтлик) характерлеўши көрсеткишлер киреди. Бул көрсеткишлер жумысшы күшиниң (халықтың) экономикалық тийкарын характерлеп, оларды қайта ислеп шығарыў менен тығыз байланыслы, бул халық дәраматлары өлшеми ҳәм дәрежелениўинде көринеди.
Социаллық-демографиялық көрсеткишлер халықтың жынысы ҳәм жасы, кәсип-маманлық дүзилисин, жумысшы күшиниң физикалық қайта пайда болыўын характерлейди. Олар социаллық көрсеткишлерде өз көринисин табады, социаллық тараў ҳәм улыўма экономиканың раўажланыўы менен тығыз байланыслы. Бул факторлар көпшиликтиң тәбийий тийкары ҳаққында түсиник береди ҳәм халықтың, оның айрықша топарлары санының өзгериўинде ҳәмде өмир даўамлылығында көринеди.
Объектив ҳәм субъектив көрсеткишлер инсан турмысы ҳәм ҳәрекетиндеги өзгерислердиң тийкарланыўы менен байланыслы: бириншиси объектив (экономикалық, техникалық) тийкарға, екиншиси – айрықша шахслар ҳәм халық топарларының субъектив пикирине, мийнет, шаңарақ қатнасықлары, дәраматлары, турмыс тәрзинен қанаатландырыўдың субъектив баҳасына ийе. Субъектив баҳа турмыс сапасы концепциясында есапқа алынады.