15-mavzu. Qo’pol xatoliklarni aniqlash va ularni baxolash

bir marotaba o‘lchash natijasining xatoligi - (bir marotaba o‘lchash xatoligi) - bu bitta o‘lchash xatoligi bo‘lib (qator o‘lchashlarga kirmaydigan), muayyan sharoitda o‘tkazilgan o‘lchash usuli va vositasining ma’lum xatoliklari asosida baholanadi.
Misol: detallning biron-bir o‘lchami bir marotaba o‘lchanganida uning qiymati 12,55 mm ga teng bo‘ladi. Bunda o‘lchashdan oldin ma’lumki, mikrometrning xatoligi berilgan diapazonda mm ni tashkil etadi va bu holda o‘lchash usuli xatoligi (bevosita baholash usulida) nolga teng deb qabul qilinadi. Demak, muayyan (berilgan) o‘lchashlar sharoitida xosil bo‘lgan xatolik ga teng bo‘ladi.
Ko‘p marotaba o‘lchash natijalarini qayta ishlash
Ko‘p marotaba o‘lchash natijalarini qayta ishlash uslubiy ko‘rsatma (MI 1552-86, MI 2083-90) ga muvofiq quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:
Muntazam xatolikni tuzatish q kiritish yo‘li bilan bartaraf etiladi (2.4. ga qaralsin);
O‘lchanadigan kattalik X ni (2.6.1), (2.6.5) va (2.6.6) formulalar bo‘yicha o‘rtacha arifmetik qiymati hisoblanadi;
Qo‘pol xatolik va o‘tkinchi xatoliklarni mavjudligini aniqlash va (2.6.1) formula bo‘yicha bartaraf etish;
O‘lchash natijalarini taqsimlanishini normal taqsimlanishi to‘g‘risidagi gipoteza tekshiriladi (talab qilingan holda);
O‘rtacha kvadratik og‘ish (O‘KO) va lar (2.5.2), (2.5.3), (2.5.7)-(2.5.10) lar bo‘yicha hisoblanadi;
Tasodifiy xatoliklarning ishonchli chegaralari va lar (2.6.11) va (2.6.12) formulalar bo‘yicha hisoblanadi;
Yo‘qotilmagan muntazam xatoliklarning chegaralari (2.5.3), (2.5.4) va (2.5.6) formulalar bo‘yicha hisoblanadi;
O‘lchash natijalari xatoliklarini ishonchli chegaralari (2.6.15)-(2.6.17) ifodalar bo‘yicha hisoblanadi;
O‘lchash natijalari uslubiy ko‘rsatma (MI 1317-86) ga muvofiq quyidagi ko‘rinishda yoziladi:
; agar o‘lchash xatoliklarining ishonchli chegaralari simmetrik bo‘lsa, ; bu degan so‘z R ehtimollikdagi o‘lchangan kattalikning chinakam qiymati ishonchli intervalida joylashadi;
agar xatoliklarni tashkil etuvchilarining taqsimlanish funksiyasi to‘g‘risida ma’lumotlar bo‘lmagan taqdirda va o‘lchash natijalarini keyinchalik qayta ishlash ko‘zda tutilsa yoki xatoliklarni tahlil qilish; agar yo‘qotilmagan muntazam xatoliklarining chegaralari (2.5.4) formula bo‘yicha hisoblangan bo‘lsa, qo‘shimcha ishonchli ehtimollik R ni ko‘rsatish lozim bo‘ladi.
O‘lchash natijalarining sonli qiymatlari, xuddi xatolik qiymatlari singari, o‘nlik razryadli raqamlari bilan tamomlanadi.