15-maruza. Антенналар ва уларнинг классификацияси Режа: 1

 
 
Назорат саволлари 
1.
Wi-Fi технологияси ҳақида тушунча беринг 
2.
Wi-Fi технологияси ишлаш принсипларини тушунтириб беринг 
3.
Wi-Fi технологияси стандартларини санаб беринг 

---

7-маъруза. Сунъий йўлдошли алоқа тизими 
Режа: 
1.
 
Сунъий йўлдошалоқаси принципи 
2.
 
Сунъий 
йўлдошэшиттириш 
тизимларининг 
частота 
диапазонлари 
Сунъий йўлдош алоқаси принтсипи - бу сигнални Сунъий 
йўлдошускуналари томонидан узатувчи ер стантсияларидан қабул 
қилувчиларга этказишдир. Сунъий йўлдош- бу ер стантсиясидан (ЕС) 
сигналларни қабул қиладиган, кейинчалик уларни кучайтирадиган ва бир 
вақтнинг ўзида Сунъий йўлдош кўринишидаги барча ЭСларга узатадиган 
алоқа мосламаси. Сунъий йўлдошёрдамида алоқа қилиш принтсипи 
сигналларни бир ёки бир нечта ер стантсияларидан сунъий йўлдошларга 
узатиш, кейинчалик уларни тизимнинг барча ер стантсияларига қайта 
узатишдир. 
Ҳозирги вақтда инсоният сунъий йўлдошларни жойлаштириш учун бир 
неча турдаги орбиталардан фойдаланмоқда. Low Earth Orbit (LEO), 
Геостатсионар ва эллиптик тизимларни кўриб чиқамиз. Орбит - сун'ий Ер 
сунъий йўлдошининг траекторияси. Сунъий йўлдошнинг эркин парвози 
пайтида, унинг бортидаги реактив двигателлари ўчирилганида, ҳаракат 
тортиш кучлари та'сирида ва инерсия билан содир бўлади, асосий куч Ернинг 
тортишиш кучи. 
90-йилларнинг 
бошидан 
бошлаб 
Сунъий 
йўлдошалоқаларини 
ривожлантиришнинг янги йўналишларидан бири паст орбитали космик 
кемаларга асосланган алоқа тизимлари бўлди. Low Earth Orbit (LEO) сунъий 
йўлдошлари - космик кемалар (КК), уларнинг орбитал баландлиги 700 - 1500 
км атрофида. 
Паст орбитали юлдуз туркуми 500 кг гача бўлган бирдан ўнлаб кичик 
сунъий йўлдошларни ўз ичига олиши мумкин. Эрнинг катта ҳудудини алоқа 
билан қоплаш учун турли хил текисликларда ётган бир нечта космик кемалар 
жойлашиши мумкин бўлган орбиталардан фойдаланилади. 7.1-расмда Ерга 
нисбатан думалоқ орбитанинг жойлашуви кўрсатилган. 
Радиотелефоннинг доимий радиатсия қувватининг тавсия этилган 
даражаси 50 мВт дан ошмаслиги керак. Бундай қувват сигналини, масалан, 
геостатсионар Сунъий йўлдоштомонидан самарали қабул қилиниши космик 
кеманинг сезиларли даражада мураккаблашиши, катта антенналарнинг 
жойлашиши ва уларнинг аниқ жойлашуви билан боғлиқ. Паст орбитали 
Сунъий йўлдоштизимлари учун радио алоқаларининг узунлиги бир неча 
баравар қисқароқ ва кўп нурли антенналарни яратиш муаммоси камроқ. 

---

Ушбу тизимларга биринчи навбатда Iridium va Globalsl лар тизимлари 
киради. Ушбу тизимлар хорижий консортсиумлар томонидан мос равишда 
Motorola / Lockheed va Oualcomm / Loral каби йирик ишлаб чиқариш 
компаниялари иштирокида яратилган [2]. 
7.1-расм - Эллиптик ва доирасимон орбиталар 
Эллиптик Сунъий йўлдошорбиталари кўпинча юқори эллиптик орбит 
(HEO) деб номланади. Бундай орбита эгри эллипсни кузатиб боради. 
Эллиптик орбитанинг асосий хусусиятларидан бири шундаки, Ер атрофидаги 
бундай орбитадаги Сунъий йўлдошунинг юзасига яқинроқ бўлганда унинг 
бўйлаб тезроқ ҳаракат қилади ва сайёрамиздан узоқлашганда тезлигини 
пасайтиради. Эллиптик орбитанинг Ерга нисбатан жойлашиши 7.1-расмда 
кўрсатилган. 
Ҳар бир эллипснинг иккита маркази бор ва эллиптик орбитада улардан 
бири Ернинг марказига тўғри келади. Эллиптик орбитанинг яна бир 
хусусияти шундаки, унда иккита муҳим нуқта мавжуд. Улардан бири Ердан 
энг узоқ масофада жойлашган. Ушбу нуқта apogey деб номланади - у эрда 
космик кеманинг тезлиги минимал даражага туширилади, чунки бу эрда 
эрнинг тортишиш кучи энг камида сезилади. Сунъий йўлдош Ерга энг яқин 
бўлган нуқта перигей деб номланади - ундан ўтаётганда Сунъий йўлдошэнг 
юқори тезликда ҳаракатланади [3]. 
Эллиптик орбиталарнинг афзалликлари уларга кўплаб сунъий 
йўлдошларни жойлаштириш учун сабаб бўлди, айниқса, ушбу сунъий 
йўлдошларнинг ма'лум хусусиятларга эга бўлиши зарур бўлган ҳолларда, 
масалан, Сунъий йўлдошқутб ва баланд минтақаларда сигналларни узатиши 
ва қабул қилиши керак. 

---

HЕО-дан фойдаланиш дунёнинг исталган қисмига сигналларни қамраб 
олиши мумкин. Бундай орбиталар ҳаракати фақат экваториал чизиқлар билан 
чегараланмайди (худди геостатсионар орбиталарда бўлгани каби). Ушбу 
хусусият туфайли (юқори ва қутб кенгликларининг ишончли сигнал 
қамровини та]минлаш) HEO лар Россия каби мамлакатлар томонидан фаол 
фойдаланилмоқда, уларнинг муҳим қисми Арктик доирада ва юқори 
кенгликларда жойлашган. 
Эллиптик орбитада иккита сунъий йўлдошнинг мавжудлиги узлуксиз 
космик алоқани та'минлайди. Шу билан бирга, сунъий йўлдошнинг эр усти 
стантсиясига нисбатан позитсияси доимий равишда ўзгариб туради, бу 
эллиптик орбитанинг камчиликидир [3]. 
Жуда машҳур Сунъий йўлдошорбитаси геостатсионар орбитадир 
(GSO). У кўплаб турдаги сунъий йўлдошларни, шу жумладан жонли эфир 
йўлдошларини, алоқа сунъий йўлдошларини ва ўрни тизимларини 
жойлаштириш учун ишлатилади. Геостатсионар орбитанинг афзаллиги 
шундаки, ундаги Сунъий йўлдошдоимо денгиз сатҳидан тахминан 35 786 км 
баландликда экватор устидаги бир хил жойда жойлашган бўлиб, бу ер 
стантсиясининг собит антеннасини унга йўналтиришга имкон беради. 
Орбитанинг Ерга нисбатан жойлашиши 7.2-расмда кўрсатилган. 
7.2-расм - Геостатсионар орбита 
Бундай орбитада бўлган сунъий йўлдош, айнан бир кунда Ер атрофида 
бир марта айланиб чиқади. Агар унинг ҳаракат йўналиши Ернинг айланиш 
йўналишига тўғри келадиган бўлса, унда Ер юзасидан у ҳаракатсиз кўринади. 
Глобал алоқаларни ташкил қилишда муҳим бўлган яна бир қанча 
афзалликлар: 
- алоқа сеанси давомида космик кеманинг ва фойдаланувчи 
терминалининг ўзаро ҳаракатланиши сабабли алоқада узилишлар 
бўлмаслиги; 
- фақат учта геостатсионар сунъий йўлдошдан иборат тизим томонидан 
Ер юзининг 95 фоизини алоқа билан қоплаш; 

---

- сунъий йўлдошлараро алоқани ташкил этишнинг ҳожати йўқ 
(масалан, паст орбитали тизимлардан фарқли ўлароқ); 
- глобал миқёсда алоқаларни ташкил этишнинг соддалиги [2]. 
Ма'лумки, VSAT (Verry Small Apeturure Terminal) технологиясидан 
фойдаланган ҳолда абонент Сунъий йўлдоштерминалларининг аксарияти 
геостатсионар орбитада жойлашган ўрни йўлдошлари томонидан хизмат 
қилади. 
GSO баландлиги анча баланд, шунинг учун бундай Сунъий 
йўлдоштизимларининг муҳим камчиликлари бор: сигнални узатиш ва қабул 
қилиш ўртасида узоқ кечикиш. Бундан ташқари, қўшимча кечикиш 
атмосфера ва VSAT-ларнинг узатувчи-узатувчи ускуналари ва ўз ўрни 
йўлдоши орқали амалга оширилади. 
Дарҳақиқат, геостатсионар орбитаси Ер юзасидан тахминан 36000 км 
масофада жойлашганлиги сабабли, радио сигналнинг сўнгги тарқалиш 
тезлиги туфайли кечикиш бир йўналишда тахминан 260 мс ни ташкил 
қилади, аммо агар сигнал реле йўлдошига ва орқага қайтса, кечикиш 520 мс 
ни ташкил қилади. Рўйхатда келтирилган кечикиш манбаларининг қолган 
қисми муҳим эмас. 
Э'тибор беринг, бундай алоқа линиясининг камчиликлари кўплаб 
минтақаларда GSO-нинг ҳаддан ташқари тўйинганлиги, шунингдек, қутбли 
ҳудудларга хизмат кўрсатиш мумкин эмас. 
Бироқ, геостатсионар орбитанинг мавжуд бўлган барча камчиликларига 
қарамай, унда жойлашган сунъий йўлдошлар асосий афзалликлари туфайли 
бутун дунёда кенг қўлланилади, бу эса барча камчиликлардан устун бўлиши 
мумкин: геостатсионар Сунъий йўлдошҳар доимгидек Ернинг ма'лум бир 
нуқтасига нисбатан бир орбитал ҳолатидадир илгари айтилган. 
Сунъий 
йўлдоштелевидениеси 
GSO 
сунъий 
йўлдошларидан 
фойдаланади, шунинг учун фойдаланувчи антеннаси ҳаракатсиз. Одатда 
Сунъий йўлдошпиёласи иккита координатада созланади (7.3-расм): азимут 
(сунъий йўлдошнинг ўзи "Шимолий" йўналиш ва уфқ текислигидан соат 
йўналиши бўйича аниқланади) ва баландлик (уфқ ва Сунъий йўлдоштомон 
йўналиш ўртасидаги бурчак). 

---

7.3-расм - Ер стантсиясининг баландлик бурчаги β ва азимут α