15-amaliy ishi Modda miqdori va sarfini o‘lchash asboblari: toraytiruvchi qurilmalar, bosimlar farqi o‘zgaruvchan sarf o‘lchagichlar yordamida sarfni o‘lchash Nazariy qism

Misol:
7.1. SI tizimida sarf o‘lchash uchun qanday o‘lchov birliklari qabul qilingan va ular o‘zaro qanday bog‘langan?
Yechim:Sarfni o‘lchaganda uning qiymatini massa sarfi Q_m yoki hajmiy Q₀ sarf deb xarakterlash mumkin. Massa sarfi birligi deb kg/sek, kg/soat, t/soat va xokozolar qabul qilingan. Masalan 1 sekundda massasi 1kg bo‘lgan moddaning o‘tishi, massa sarfi hisoblanadi. Hajmiy sarf deb, ma’lum bir vaqt kesimida 1 sekundda 1m³ ga hajmi teng bo‘lgan moddaning o‘tishiga aytiladi. Hajmiy sarfi birligi deb m³/sek qabul qilingan. Hajmiy va massa sarfi o‘zaro Q_m = pQ₀ ifodasi Bilan bog‘langan.
bu yerda r – moddaning zichligi kg/m³.


Mavzuga doir masala va mashqlar:
7.2. Δ=100mm diametrii trubadan o‘rtacha tezligi υ_o‘rt=1,5m/s bo‘lgan suyuqlik oqimi xarakatlanmoqda.
Zichligi r=990 kg/m³ bo‘lgan suyuqlik massasining sarfini aniqlang.
7.3. Xarakatlanayotgan oqimli trubaga ikki bosim naychasi o‘rnatilgan (5-1r).
Bu naychalarning har birida qanday bosim o‘rnatiladi (statik, dinamik yoki to‘liq) va bu bosimlar o‘rtasidagi farq nimaga teng bo‘ladi?
7.4. 7-3 sharti uchun aniqlang, bosim naychalaridagi bosim o‘zgarmas statik bosimdagi oqim tezligi o‘zgarganda qanday o‘zgaradi?

7.5. Bosim naychasi hosil qilayotgan bosimlar farqini aniqlang, agarda suv oqimi 0,1m/s tezlikda xarakat qilsa, suvning zichligi r=985kg/m³, naycha koeffisiyenti K_t=0,97.
7.7. Qaysi toraytiruvchi qurilmalar standart deb ataladi va ular qanday sharoitlarda sarf o‘lchash uchun qo‘llanilishi mumkin?
7.8. Diametri 30mm bo‘lgan truboprovoddagi suv sarfini diafragmalar yordamida o‘lchash mumkinmi?
7.9. Sarf koeffisiyentlari qiymati nima bilan aniqlanadi va ular ekspluatasiya jarayonida o‘zgarishi mumkinmi?
7.10. Truboprovodga diafragma o‘rnatilayotganda 1 muhitning nominal sarf qiymati 230 t/s ni tashkil qilishi ko‘zda tutilgan edi, diafragma α_maks=250 t/ch ga mo‘ljallangan, difmanometr esa Δr_maks=400kgs/m² ga biroq ekspluatasiya jarayonida aniqlandiki, muhit sarfi 380 t/ch ga teng bo‘ladi. Diafragmani almashtirishning iloji yo‘q.
Shunday difmanometr tanglanki, u yordamida 380t/ch sarfni o‘lchash mumkin bo‘lsin.
7.24. Suv sarfini o‘lchash uchun bir difmanometr sarf o‘lchagich diafragmadan pastroqda, ikkinchisi esa yuqoriroqda joylashgan deb faraz qilamiz.(5-2r) Sarf o‘lchagichlarning ko‘rsatishlari bir sarfning o‘zida bir hil bo‘ladimi yoki impuls naychalardagi suyuqlik ustunining gidrostatik bosimi hisobiga farq qiladimi?
7.25. Truboprovod kondensatlanmaydigan gaz bilan to‘ldirilgan. Membranali difmanometrlar impuls naychalari qisman suv bilan to‘ldirilgan (5-3r). Sarf nol bo‘lgan xolatda bu naychalardagi suv sathi bir xil.
Ularning sathi gaz sarfi o‘zgarishi bilan o‘zgaradimi?
7.26. 5-25 masalasi sharti uchun impulsli trubalarining ichki diametri α=10mm deb qabul qilamiz. Gazning haqiqiy sarfi Q₀=10m³/ch, bunda diafragmadagi bosim farqi Δ_r=1000kgs/m², difmanometr kamerasi hajmi o‘zgarishi ΔV=4sm³.
Difmanometr-sarf o‘lchagich qanday sarfni ko‘rsatadi?.
7.27. O‘ta qizdirilgan bug‘ sarfini o‘lchash sxemasini ko‘rib chiqamiz (5-4r). Ichki diametri α₁=100mm bo‘lgan 1-idish bosim olinadigan joyiga soplo oldiga ulangan. Huddi shunday 2-idish toraytiruvchi qurilmadan keyin bosim tanlashuchun ulangan. Idishning uzunligi 100mm. Idishlar membranali difmanometrga ichki diametri α₂ =10mm bo‘lgan impulsli trubkalar bilan ulangan sarf qiymati nolga teng bo‘lganda har ikkala impulsli trubkalar va idishlar rasmda 0-0 liniyalari bilan belgilangan bir hil sath balandligida suv bilan to‘ldirilgan. Sarf qiymati noldan α_maks=10t/ch gacha ko‘tariladi, bunda soplodagi bosim farqi Δr_maks=1000kgs/m², bunga mos ravishda difmanometr kameralarining hajmini o‘zgarishi ΔV=4sm³ deb faraz qilamiz.
Impulsli trubkalardagi sath balandligining farqi tufayli ro‘y bergan sarf o‘lchagich ko‘rsatishidagi xatolikni aniqlang.


I [