15- ma’ruza. Xml va ma'lumotlar bazalari Reja: xml haqida umumiy tushunchalar xmlning vazifasi

15- Ma’ruza. XML va ma'lumotlar bazalari

Reja:

1. 
   XML haqida umumiy tushunchalar
   
2. 
   XMLning vazifasi
   
3. 
   Native XML ma'lumotlar bazasida ma'lumotlarni saqlash
   
4. 
   XML(Extеndеd Markup Languagе) kеngaytirilgan hoshiyalash tili sifatida
   
5. 
   Hujjatlarga nisbatan ma’lumotlar
   
6. 
   Shablon asosida so‘rovlar tillari
   
7. 
   XML so‘rovlari tillari
   

Tayanch so‘zlar: XML, XSLT, MBBT.
Ushbu bo‘limda ma'lumotlar bazalari bilan XMLdan qanday foydalanish xaqida yuqori darajadagi ma'lumotlar beriladi. Unda ma'lumot markazlashtiruvchi va markazidagi hujjatlar o‘rtasidagi farq, ularning ma'lumotlar bazalaridan foydalanishga qanday ta'sir qilishi, qanday qilib XML ma'lumotlar bazasi relyatsion ma'lumotlar bazasida ishlatilishi va XML ma'lumotlar bazalari nima va ulardan qachon foydalanish kerakligi tasvirlangan.
Izoh: Ushbu bo‘limda keltirilgan ma'lumotlar (asosan) zamonaviy bo‘lsa-da, XML va ma'lumotlar bazasini ma'lumotlar-markazli/hujjatmarkaziy bo‘linish orqali ko‘rish mumkinligi haqidagi fikr ma'lum darajada eskirgan.


XML ma'lumotlar bazasimi?
XML va ma'lumotlar bazalari haqida gapirishni boshlashdan oldin, biz ko‘p odamlarda paydo bo‘lgan savolga javob berishimiz kerak: "XML ma'lumotlar bazasimi?" XML - atamaning qat'iy ma'nosida ma'lumotlar bazasidir. Ya’ni, bu ma'lumotlar to‘plami. Ko‘p jihatdan, bu uni boshqa fayllardan farq qilmaydi - axir barcha fayllarda biron-bir ma'lumot mavjud. "Ma'lumotlar bazasi" formati sifatida XML ba'zi afzalliklarga ega. Masalan, u o‘zini o‘zi tavsiflaydi (bu belgilar semantikani emas, balki ma'lumotlarning tuzilishini va turlarini nomlarini tavsiflaydi ), ko‘chma (Unicode) va daraxt yoki grafik tuzilmalardagi ma'lumotlarni tavsiflashi mumkin. Bundan tashqari, ba'zi bir kamchiliklari bor. Masalan, matnni tahlil qilish va matnni konvertatsiya qilish tufayli u juda ko‘p va ma'lumotlarga kirish nisbatan sekindir.
XML ma'lumotlar bazalarida ko‘p narsalarni taqdim etadi: saqlash (XML hujjatlari), sxemalar (DTD, XML sxemalari, RELAX NG va boshqalar), so‘rovlar tillari (XQuery, XPath, XQL, XML-QL, QUILT) va boshqalar), dasturiy interfeyslar (SAX, DOM, JDOM) va boshqalar.
Boshqa tomondan, u haqiqiy ma'lumotlar bazalarida mavjud bo‘lgan ko‘p narsalarga ega emas: samarali saqlash, indekslar, xavfsizlik, tranzaktsiyalar va ma'lumotlarning yaxlitligi, ko‘p foydalanuvchiga kirish, triggerlar, bir nechta hujjatlar bo‘yicha so‘rovlar va boshqalar.
Shunday qilib, oz miqdordagi ma'lumotlar, oz sonli foydalanuvchilar va kam ishlash talablariga ega bo‘lgan muhitda XML hujjati yoki hujjatlaridan ma'lumotlar bazasi sifatida foydalanish mumkin bo‘lsa-da, bu ko‘p foydalanuvchilarga ega bo‘lgan ko‘pgina ishlab chiqarish muhitida muvaffaqiyatsiz bo‘ladi.
XMLga mos keladigan "ma'lumotlar bazasi" turining yaxshi namunasi .ini faylidir, ya’ni dastur konfiguratsiyasi ma'lumotlarini o‘z ichiga olgan fayldir. Kichik XML tilini ixtiro qilish va ushbu tilni izohlash uchun SAX dasturini yozish, vergul bilan ajratilgan fayllar uchun sintaktik yozuv yozishdan ko‘ra osonroqdir. Bunga qo‘shimcha ravishda, XML sizga ichkariga kirishga imkon beradi, buni vergul bilan ajratilgan fayllarda qilish qiyinroq narsa.
XML ma'lumotlar bazasiga mos bo‘lishi mumkin bo‘lgan yanada murakkab ma'lumot to‘plamlariga misol bo‘la oladi. Masalan: shaxsiy aloqa ro‘yxatlari (ismlar, telefon raqamlari, manzillar va boshqalar), brauzer va Napster. Ammo, dBASE va Access kabi ma'lumotlar bazalarining arzonligi va ulardan foydalanish qulayligi hisobga olinsa, hatto XML holatlarida ham XML ma'lumotlar bazasi sifatida foydalanish uchun asos yo‘q. XML-ning yagona haqiqiy afzalligi shundan iboratki, ma'lumotlar ko‘chma bo‘ladi va bu XML kabi ma'lumotlar bazalarini seriyalashtirish vositalarining keng ko‘lamda mavjudligi sababli ko‘rinmaydi.