14-súwret. Sımtorlar tesikleriniń kvadrat forması Torlar tesikleri maydanı (maydanı ) dıń to'rning ulıwma maydanına qatnası janlı kesim

Altindi qaysar ruda ha’m kontsentratlardan ayiriw

Altınlı kóndan altın hám túrli qımbat bahalı metallarni ajıratıp alıwda hár qıylı bayıtıw, gidrometallurgik hám pirometallurgik usıllar isletiledi: saralaw, gravitatsiya usılında bayıtıw, flotatsiyalash, ámelgematsiyalash, sianlash, eritiw. Kóbinese bul processler bir biri menen qosılǵan halda birlestirilgen sxemada ámelge asıriladı. Bayıtıw usılın tańlawda ruda bóleklerin ólshemlerine, mineralogik quramına baylanıslı. Bayıtıwǵa tayarlaw processleri tómendegilerden ibarat : usaqlaw, jenshiw, klassifikaciyalaw, eleklew, kúydiriw.

Kópshilik zamanagóy altın qazib alıwshı fabrikalarda usaqlaw procesi eki yamasa úsh basqıshda ámelge asıriladı. Kánlerden alınǵan kón iri bolıp (500 mm den 1500 mm ge shekem ), áwele olardı altın maydanın oshish ushın usaqlaw hám jenshiw kerek.

. Usaqlaw hám jenshiw.

Bul processlerdiń tiykarǵı wazıypaları erkin (sap) altın ústlerin bólekan yamasa tolıq ashıw hám keyingi bayıtıw hám de gidrometallurgik processlerge tayarlab beriw bolıp tabıladı. Usaqlaw hám jenshiw processleri elektr energiyanı kóp talap etiwshi processlerden bolıp ulıwma sarp etiw ǵárejetlerdiń úlken úlesin iyeleydi (40 -60%).
Sol sebepli kópshilik kóndan altın hám gúmisti ajıratıp alıwdıń tiykarǵı procesi gidrometallurgik usıl bolsa, ol jaǵdayda jenshiw dárejesi altın hám gúmis mineralların eritpeler menen jaqsı tásirlashini támiyinlewi kerek. Kónni jenshiw basqıshların anıqlap alıw ushın olar aldın tájiriybe sharayatında izertlew etip kóriledi. Eger altın ruda quramında mayin jaǵdayda jaylasqan bolsa, sonsha mayin jenshiw kerek. Ruda quramında altın iri jaǵdayda bolsa, jenshiw procesi de irilew halda (0, 4 mm 90%) ámelge asıriladı. Kópshilik kón quramında iri altın menen birge mayda altın ushraydı hám bunday kón júdá mayin halda yanchiladi (0, 074 mm). Birpara jaǵdaylarda kónni odanda mayda halda jenshiwge tuwrı keledi (0, 044 mm). Bayıtıw dárejesin tańlawda ekonomikalıq ónimlilikke erisiwde tómendegi faktorlardı inabatqa alıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı:
1. rudadan altındı ajırasıw dárejesi;
2. operativ jenshiwde reagentlar sarpınıń asıwı ;
3. belgilengen ólshem degi rudani alıw ushın qosımsha jenshiwge ketetuǵın ǵárejetler;
4. mayin bólekli kónning quyultirish hám filtirlash processindegi qıyınlashuvi hám qosımsha ǵárejetlerdi talap etiwi.
Usaqlaw hám jenshiw processleri ruda quramı fizikalıq ózgesheliklerine tıykarlanıp saylanadı hám ózgertiriledi. Ruda aldın jag'li hám konusli maydalagichlarda iri hám orta usaqlawǵa jónetiledi, keyininen elanadi, geyde mayin usaqlaw ushın úshinshi basqısh usaqlawǵa jiberiledi. Eki basqıshlı usaqlawdan keyin iriligi 20 mm bolǵan ónim alınadı, úsh basqıshlı usaqlawdan keyin bolsa 6 mm li ónim alınadı.
Usaqlaw procesi dep, kiyatırǵan ruda ólshemin kishreytiriw procesine aytıladı. Bayıtıw hám metallurgiya kárxanalarına kiyatırǵan taw jınısları túrli ólshemde bolıp, olarda qımbatlı minerallar hám kereksiz jınıs bir-biri menen jabıwıp monolit massa payda etgen. Rudaning 15-120 mm shama daǵı bólekleniw procesin maydalanıw deyiw múmkin. Usaqlawdan keyin rudaning kóp bólegi 5 mm den úlken boladı. Minerallar maydanın ashıw hám jınıslardı bir-birinen mexanik ajıratıw ushın olardı usaqlaw kerek. Monolit jınıs bóleksheleriniń óz-ara bir-birin tartıw kúshin ozıw, eziw, zarba, súykelisiw yamasa sol usıllardıń kompleksi menen ámelge asıriladı. Usaqlaw usılı hám maydalaǵısh túrin tańlaw rudaning fizikalıq-mexanik qásiyetlerine hám talap etilgen ólshemge baylanıslı boladı. Kárxanalarda kónni hám basqa iri bólekli ónimdi usaqlaw ushın jag'li, konusli, valli, shókkishli maydalagichlar isletiledi. Rudani qurǵaqlay halda usaqlaw kerek. Hár zamande usaqlaw processinde suw da isletilip turadı (shańıp ketkende hám ılaydı juwıwda ).

Usaqlaw processinde tiykarǵı texnologiyalıq kórsetkish bul usaqlaw dárejesi bolıp tabıladı.

i = Dmax/dmax
Dmax - usaqlawdan aldınǵı rudaning ólshemi.
dmax - usaqlawdan keyin rudaning ólshemi.

7-Keste. Usaqlawdıń ulıwma xarakteristikası.

Bosqichi	Rudaning o‘lchami, mm		K	Asosiy agregatlarning ishlatilishi
	D max	dmax
Yirik	300-1500	100-300	3-6	Jag‘li, konusli,bolg‘ali maydalagich
O‘rta	100-300	10-50	3-8	Jag‘li, konusli maydalagich
Kichik	10-50	3-10	3-8	Qisqa konusli, valli maydalagich

Usaqlawdıń túrleri:

A) shókkishli usaqlaw.
B) ezg'alab usaqlaw.
V) zarba tásirinde usaqlaw.
G) súykelisiw tásirinde usaqlaw.
Jag'li maydalaǵısh - bólekleniw processleri qo'zg'almas hám qo'zg'aluvchan jaqlar arasında rudaning maydalanıw esabına aladı. Maydalagichlarning tisleri tegis hám mayda tishli bolıwı múmkin.
Konusli maydalaǵısh - eki konus ortasında ruda to'xtovsiz maydalanadı. Ishki konus maydalagichning dúzilisine baylanıslı bolmaǵan halda 2-40 múyesh astında ornatılǵan óziniń vali átirapında aylanadı.
Valli maydalaǵısh - orta hám mayda usaqlaw ushın isletiledi. Júklenip atırǵan material sheńberip atırǵan vallar járdeminde qabıl etilip maydalanıladı hám maydalaǵısh astında bosatiladi.
Shókkishli maydalaǵısh - ruda bóleklerin sheńberip atırǵan shókkishler járdeminde usaqlawǵa tiykarlanǵan.
Jag'li maydalaǵısh 4 qıylı boladı :
1. Vertikal formalı aspa jag'li maydalaǵısh.
2. Gorizontal formalı aspa jag'li maydalaǵısh.
3. Quramalı háreketine iye bolǵan aspa jag'li, yaǵnıy ekssentrik valli maydalaǵısh. 4. Konussimon maydalaǵısh.
Konusli maydalagichlar bayıtıw fabrikalarında hám metallurgiyada eń keń isletiletuǵın maydalaǵısh túri esaplanadı. Bul maydalaǵısh iri ( KKD ), orta (KSD ) mayda (KMD) maydalaǵısh túrlerine bólinedi. Bul maydalaǵısh jag'li maydalagichlariga salıstırǵanda qo'yidagi artıqmashılıqlarǵa iye:
Digirmandı tańlaw dáslepki ónimdi iriligi hám fizikalıq ózgeshelikleri (qattılıǵı, jabısqaqlıǵı, qısıqlıǵı ). Kerekli jenshiw dárejesi hám maydanın ashıw, yanchilgan ónimdiń granulometrik quramı kerekli islep shıǵarıw ónimliligine baylanıslı boladı.
Jenshiw dárejesi tómendegi tiykarǵı faktorlarǵa baylanıslı :jenshiw ushın sarplanǵan qosımsha ǵárejet, tiykarǵı metalldı ajıratıp alıw dárejesi, reagent sarpınıń asıp barıwı.
Sheki onimdi jenshiw kóplegen sanaat tarmaqlarında keń tarqatılǵan texnologiyalıq process esaplanadı. Reńli metallurgiyada flotatsiya hám gravitatsiya usıllarında bayıtıw ushın rudani tayarlaw basqıshı retinde isletiledi. Jenshiw processleri ónimdiń ózgesheligi hám jenshiw dárejesine baylanıslı halda ol yamasa bul konstruksiyalı digirman saylanadı. Digirmandıń tiykarǵı túrleri: barabanli, titrama, halqasımon. Barabanli kórinistegi digirman keń qollanıladı.
2. Paydalı qazilmalarni jenshiw processlerin bayıtıw fabrikalarında bir yamasa bir neshe basqıshda boladı. Jenshiw procesi ashıq hám jabıq formada barıwı múmkin. Bul process digirmanlarda ámelge asıriladı.
Jenshiw procesi qattı materiallarǵa fizikaviy tásir ettirib onı eziw jenshiwden ibarat esaplanadi. Jenshiw processleriniń usaqlaw processlerinen ayırmashılıǵı sonda bunda material 5 mm den úlken bolmaǵan ólshemde shıǵadı. Jabıq formada islegen digirmandıń natiyjeliligi joqarı boladı hám yanchilgan ónimdiń birdey ólshemge shıǵıwına járdem beredi. Digirmanlardıń natiyjeliligi aylanba júklemege baylanıslı. Aylanba júkleme jabıq formalı process bul digirmanlardıń ónimliligin asıradı. Digirmanlar eki qıylı boladı.
1. Mexanik digirmanlar.
2. Aerodinamik digirmanlar.
Digirman ishinde materialdı ezadigan deneler bolsa, bunı mexanik digirman dep ataladı hám kerisinshe digirman ishinde materialdı ezadigan dene bolmasa, bunı aerodinamik digirman dep ataladı. Materialdı ezadigan denelerge metall sterjenler, sharlar, taslar hám basqalar kiredi. Digirman - hár túrlı sheki onimlerdiń úlkenligin 5 mm ge shekem kishi ólshemge maydalaytuǵın mashina -mexanizimlar bolıp tabıladı.
Digirmanlardıń forması hám jenshiw usıllarına karab shártli túrde 5 túrge bolıw múmkin.
Baraban ( soqqali, sterjenli, taslı, óziyanchar ).
Túte, juvali, halkasimon, fraksion soqqali.
Shókkishli.
Korpusı qo'zg'almas titrama.
Aerodinamik tizilama.
Barabanli digirmanlardıń texnikalıq hám ekonomikalıq nátiyjeli islewi jenshiw rejimine baylanıslı bolıwı menen bir qatarda Butana qısıqlıǵı hám digirmandıń toltırılıwı dárejesine de baylanıslı boladı. Digirmandı islewine yanchayotgan materialdıń ózgesheligi digirmandıń qorǵaw qatlamın dáslepki hám aqırǵı yanchilayotgan ónimdiń ólshemi onıń yanchilishi, digirmandıń konstruktiv qásiyetleri de saldamlı tásir etedi. Yanchayotgan material retinde polat sharlar, sterjen hám ruda bólekleri isletiledi. Digirmandı ishki katlamini dárz ketiwden saqlaw ushın qorǵaw qatlamı alınadı. Yanchayotgan materialdıń túrine qaray soqqali, sterjenli, ózi yanchar hám yarım ózi yanchar digirmanları isletiledi.
Jenshiw kóbinese eki basqıshda alıp barıladı.
1-basqısh. Ózi yanchar digirmanlar.
2-basqısh. Soqqali yamasa sterjenli digirmanlar isletiledi.
Jenshiw rejimi 3 qıylı boladı :
Kaskadli, sarqıramasımon, aralas.
Digirmanlardıń islew ónimliligi qo'yidagi faktorlarǵa baylanıslı :
Dáslepki rudaning qattikligi hám iriligine.
Butananing qısıqlıǵı.
Digirmandıń toldırılıw dárejesi.
Soqqalarning ólshemi hám olardıń sapası, muǵdarı.
Barabanning ishki kólemi hám shıǵarıw tuynuklari ólshemi.
Rudaning iriligi hám qattılıǵı asqan tárepke digirmandıń zorıǵıwına hám islep shıǵarıw ońimdarlıǵınıń tómenlewine alıp keledi. Sol sebepli digirmandı ruda hám jenshiw materialları menen toldırılıw dárejesi 35-40% ten aspawı kerek.
Maydanlanǵan ruda suwlı ortalıqta isleytuǵın sharli hám sterjinli digirmanlarǵa túsedi. Kón tiykarınan eki basqıshda yanchiladi. Házirgi waqıtta MDH hám sırt el altın óndiriwshi zavodları da kónni tayarlawda ózi yanchar digirmanlardan keń paydalanılıp atır. Kónni jenshiw hawada hám suwlı ortalıqta arnawlı digirmanlarda ámelge asıriladı. Bóleklerdiń yanchilish dárejesi sharli digirmanlarǵa qaraǵanda tómenlew, digirmandıń ózi yanchilish diametri 5, 5-10 m.