14-mavzu: fotosintez fiziologiyasi. Reja: Fotosintezning mohiyati va ahamiyati. Fotosintetik aparatning strukturaviy tuzilishi va fotosintezning birlamchi jarayonlari. Fotosintez bioximiyasi Fotosintez ekologiyasi

Xlorofill.

• Xlorofillar birinchi marta 1817 yilda frantsuz kimyogarlari P.J.Pelete va J.Kavantular o’simlik bargidan yashil pigmentni ajaratib oladilar va uni xlorofill deb ataydilar. Bu grekcha «chloros» yashil va «phullos» barg so’zlaridan olingan. 1906 –1910 yillarda nemis kimyogari R.Vilshtetter xlorofilning kimyoviy tarkibini xar tomonlama o’rganish natijasida uning elementar tarkibini aniqladi: xlorofill «а» - С55 Н72 О5 N4 Mg va xlorofil «b»- С55 Н70О6N4Mg. Xlorofillar asosan murakkab efirlar gruppasiga kiradi.
• Xlorofill «b» ning xlorofill «a» dan farqi shundaki, uning strukturasidagi bitta metal gruppasi aldegid gruppaga almashtirilgan. Yuksak o’simliklar va suvo’tlarida «a», «b», «s» kabi xlorofillar borligi aniqlangan. Shulardan xlorofill «a» va «b» juda ko’pchilik o’simliklarda sintez qilinadi. Ular ranglariga qarab ham bir-biridan farq qiladi. Xlorofill «a» to’q yashil rangda, xlorofill «b» esa sariqroq rangda. Normal rivojlangan barglarda xlorofill «a» taxminan 1,2-1,41 barovar xlorofill «b» dan ko’p uchraydi.

Karotinoidlar

• Karotinoidlar - yashil o’simliklarda xlorofill bilan birgalikda uchraydigan va sariq, to’q sariq, qizil rangdagi pigmentlar gruppasiga karotinoidlar deyiladi. Bu pigmentlar hamma o’simliklarning xloroplastlarida mavjud. Xatto o’simliklarning yashil bo’lmagan kismlaridagi xloroplastlarining ham tarkibiga kiradi. Masalan; xromoplastlar sabzi hujayralari tarkibida juda ko’p miqdorda bo’ladi va ular ham murakkab strukturaga ega. Karotinoidlar xloroplastlarda xlorofill bilan birgalikda uchragani uchun ham sezilmaydi. Chunki, xlorofillning miqdori ularga nisbatan o’rtacha uch marta ko’p. Lekin kuzda xlorofillinng parchalanishi sababli, karotinoidlar ko’rina boshlaydi. Yaxshi o’rganilgan o’simlik karotinoidlar 2 ta gruppaga bo’linadi: 1)karotinlar; 2) ksantofillar.

Karotinoidlar bir qancha fiziologik vazifalarini bajaradilar:

• Karotinoidlar bir qancha fiziologik vazifalarini bajaradilar:
• 1) fotosintez uchun zarur bo’lgan yorug’lik nurlarini yutadilar;
• 2) xlorofill molekulasini kuchli yorug’lik ta’siridan muxofaza qiladilar;
• 3)Fotosintez jarayonida molekulyar kislorodning ajralib chiqishida ishtirok etadi. Karotinoidlar to’lqin uzunligi qisqa bo’lgan (480-530 nm) ko’k- binafsha va ko’k nurlarni qabul qilib, xlorofill «a» ga etkazib beradi hamda fotosintez jarayonida ishtirok etadi. O’simliklar bargida quruq og’irligiga nisbatan 20 mg gacha ayrim mevalar tarkibida ko’proq bo’lishi mumkin.