14 Amaliy mashg’ulot

Tut navlari nomi	Qurtlar hayotchanligi, %
Lichinkalik davri, sutka
Tojikiston urug‘siz	90,5	21,5
Qatlama	91,0	2!,5
Payvandi	89,0	21,6
O‘zbekiston	89,0	22,0
Xasak	86,0	24,0

Aralash tut navlarining barglari bilan ipak qurtlarini boqish o‘zbek pillachiligida keng tarqalgan. Ipak qurtlari birinchi yoshida xasak navli tut bargi, beshinchi yoshida madaniylashgan tut navlarining barglari bilan boqilgan. Chunki xasak bargi beshinchi yoshda dag‘allashib, uning oziqaviylik sifati pasayadi, madaniylashgan navlarning oziqaviylik sifati esa yetiladi (2 -jadval).
Navli tut barglarining oziqaviy tarkibi 2-jadval

Tut navlari	Suv miqdori, %	Umumiy azot, %	Oqsilli azot, %	Karbon suvlar, %	Kul moddalar, %
Tojikiston urug’siz	70,10	3,96	3,36	16,20	9,15
Qatlama	71,60	3,90	3,60	16,10	10,30
Payvandi	71,40	3,70	3,40	15,00	12,40
O’zbekiston	68,80	3,20	2,70	14,20	12,70
Duragay tut	69,70	3,42	3,14	13,80	12,90

Ipak qurtlari sermahsul tut navlari bargi biliin boqilganda bir quti urug‘dan olingan pilla og‘irligi, sifati va ipak miqdori ortgan (15-jadval).
3-jadval
Ipak qurtlarini navdor tut barglari bilan oziqlantirishning mahsuldorlikka ta’siri

Tut navlari	Pillaning o’rtacha vazni, g	Navli pillalar miqdori, %	Ipak qobig’ining vazni, mg	Pillaning ipakchanligi, %
Tojikiston urug’siz	2,23	88,5	520	23,3
Qatlama	2,21	89,0	530	24,0
Payvandi	2,19	87,0	510	23,4
O’zbekiston	2,13,	86,0	505	23,7
Duragay tut	2,10	85,0	490	23,3

Qurtlarni po‘st tashlash (uyqu) davrida parvarishlash, siyraklashtirish va g‘analash. Ipak qurtlari lichinkalik davrida to‘rt martapo‘st tashlaydi. Po‘st tashlash davridan boshlab qurtlar harakatdan to‘xtaydi. Bu davrda qurtlami parvarish qilishning o‘ziga xos xususiyati bor. Ma’lumki, ipak qurtlarining o‘sishi va rivojlanishi irsiy hamda tashqi omillar ta’sirida ro‘y beradi. Hamma qurtlar bir xil irsiyatga ega bo‘lmaganidek, ularga tashqi muhit (oziqa, harorat, namlik va boshqalar) ham turlicha ta’sir etadi. Shu tufayli qurtlar bir vaqtda uyquga kirmaydi. O’sish va rivojlanishda sal ilgarilagan qurtlar birinchi bo‘lib uyquga ketadi. Bunday qurtlarga qarab barg berishni to‘xtatib qo'yish hali oziqlanishni davom ettirayotgan qurtlaming och qolishi va ularning po‘st tashlash jarayoni cho‘zilib ketishiga olib keladi. Buning oldini olish uchun barcha qurtlar uyquga kirguncha ularga oz-ozdan barg berish davom ettiriladi. Hamma qurtlar uyquga ketgach, barg berish to‘xtatiladi.
Odatda, mo‘tadil sharoitda qurtlarning birinchi, ikkinchi va uchinchi yoshida po‘st tashlash jarayoni bir sutka, to‘rtinchi yoshda bir yarim sutka davom etadi. Fast haroratda po‘st tashlash davri bir necha kunga cho‘zilishi mumkin. Kuchli yorug‘likni yoqtirmaydi, qurt bezovtalanadi. Shuning uchun deraza va oynalarni to‘sish kerak.
Yuqorida aytganimizdek, rivojlanishda ilgarilab ketgan qurtlar tezroq po‘st tashlaydi. Agar hamma qurtlar uyqudan turmasidan barg berish boshlansa, awal uyg‘ongan qurtlar barg yeyishga kirishadi va rivojlanishda yana ilgarilab ketadi. Uyqudan turmagan qurtlar bezovtalanadi. Bezovtalangan qurtlar po‘st tashlay olmay nobud bo'lishi mumkin yoki barglar tagida qolib rivojlanishda orqada qoladi.
Uyg‘ongan qurtlaming o‘sish va rivojlanishi uni birinchi oziqlantirishdan boshlanadi. Po‘st tashlab bo‘lgandan keyin qurtlar maium vaqtgacha bo‘shashgan holda boiadi, shuning uchun darrov oziqlantirmasdan, hamma qurtlar uyg‘onishini, faol harakat qilishini kutish kerak.
Po‘st tashlagandan keyin birinchi oziqlantirishda kam miqdorda chtiyotkorlik bilan bir tekisda barg berish kerak. Agarda yuqoridagi qoidalar buzilsa, bir so‘kchakdagi qurtlar katta-kichik boiib qoladi. Qurtlaming rivojlanishidagi notekislik ularga dasta qo‘yishda katta qiyinchiliklami keltirib chiqaradi. Oqibatda pilla hosili, ayniqsa, xomashyoning sifat ko‘rsatkichlari yomonlashadi.