14- mavzu: Fitobentosni yig’ish metodi Zoobentos

Tillarang suvo‘tlari (Chrysophyta) bo‘limi. Xromatoforlari tillarang-sariq, yashil-sariq rangli bo‘lgan bu suvo‘tlarini ko‘pgina turlari chuchuk suv havzalarida, bir qancha turlari dengiz suvlarida uchraydi. Ba’zi formalarida hujayra qobig‘i bo‘lmaydi, ayrimlari juda zich hujayra qobig‘i bilan o‘ralgan (kamdan-kam hollarda pansir hosil qiluvchi) kremniy uchli ignachalar yoki ohak plastinkali tangachalar bo‘ladi (kokkolitlar). Suvo‘tlari bir yoki ikki xivchinli bo‘ladi. Yakka holda yshaydigan formalaridan tortib, ko‘p sonli va kolonial formalari ham tarqalgan. Tillarang suvo‘tlari orasida aktiv harakatchan, passiv suzuvchi va birikib yashovchi formalar ham uchraydi.

Oldin maydon o‘rtasi, keyin chetki tomonlari o‘riladi. O‘rilgan o‘simliklar qo‘l bilan, suv grabillari, shoxalar bilan yig‘ib olinadi.
O‘rib olingan o‘simliklar ildiz tomoni bilan bir tomonga qaratilib qayiq (lotka) ichiga taxlanadi yoki poletilin plyonka, matolarga o‘raladi. Ulardan sizgan suvlar qayiqdan dam-badam to‘kib turiladi. O‘rib olingan o‘simliklar suv bilan yaxshilab yuvib tozalanadi. Har bir o‘rami ho‘l mato yoki plyonka bilan o‘rab ip bilan bog‘lanadi. Olin­gan har bir bog‘lamga suv havzasi nomi, bog‘lam tartib raqami, yig‘il- gan joyi, vaqti, chuqurligi, olingan usuli va maydon nomi yozilgan etikiteka berkitib qo‘yiladi. Shunday holatda bog‘lamlar labora- toriyaga olib kelinadi. Laboratoriyada bog‘lamlar quyidagi tartibda o‘rganib chiqiladi; oldin yaxshilab tozalanadi, ajratilib ho‘lligicha osib qoyiladi (biometrik o‘lchashlar uchun) va quritiladi. So'ngra ho‘l- quruq va butunlay quruq holatda tarozida tortiladi.
O‘rim bog‘lamlari paketlardan olinib, har xil qoldiqlardan tozalanadi, filtr qog‘ozlari bilan suvlari tortib olinadi yoki quritish kameralari to‘rlari ustiga taxlanadi, yoki iplarga osib qoyiladi. Keyin bog‘lamlar o‘simliklar taksonomik guruhi, turlari boyicha ajratiladi.
O‘rim bog‘lamlari ho'lligicha yoki butunligicha (tadqiqot maqsadiga qarab) tarozida tortiladi. O‘simliklar biomassasini tortish uchun har xil: kosali va boshqa tarozilardan foydalaniladi. Tarozilami tanlashda o‘simliklar uzunligi, o‘rim bog‘lamlari, taxminiy og‘irligi (masalan, janubiy rayonlarda Im² maydondan olingan bog‘lamlar biomassasi 7-10 kg va undan ko‘p yoki qamish uzunligi 4-6m bo‘ladi) hisobga olinadi. Dala sharoitida esa, qo‘l tarozisidan (bezmen) foydalaniladi.
O‘simliklami qurutish maxsus inshootlar yoki dala sharoitida qurilgan ayvon (navis) ostida o‘tkaziladi. O‘rilgan bog‘lamlami butunligicha yoki qismlarga ajratib to‘r xaltalarga solinadi yoki qog‘oz va matolarga o‘raladi. Qoplarga yuqorida ko‘rsatilgan tartibda (ho‘l o‘rim bog‘lamlarini biomassasi ko'rsatilgan) etikietkalar yopishtirib qoyiladi. Quritish jarayonida qopchalar bir necha marotaba aylantirilib turiladi. O‘simliklar qurishi bir necha martalab tarozida ogirligi ozgarmay qolguncha tortish orqali aniqlanadi. Qaysi o‘simlik quriq massasi og‘irligi umuman o‘zgarmay qolsa u butunlay qurugan hisoblanadi. Yirik o‘simliklar bir oyga yaqin muddatda quriydi. Suzuvchi va suv tubida yashovchilar biroz tez quriydi.
O‘simliklami absolyut quruq massasini aniqlash uchun ular o‘ramidan olingan material yaxshilab yanchiladi va qurutish shkafida (mufel pechi) 60-100° C da qurutilib tarozida tortiladi.