13-Tema. Qánigelik pánler boyınsha sabaqlardı ótiw metodikası Reje

13-Tema. Qánigelik pánler boyınsha sabaqlardı ótiw metodikası
Reje:
1.Qánigelik pánler boyınsha lektsiya oqıw, laboratoriya, seminar, ámeliy hám basqa turdegi sabaqlardı ótiw metodikası.


Tayanısh sózler: arnawlı pedagogika, informaciya texnologiya, didaktikalıq oyınlar, lekciya, innovatsiya, ilimiy materiallar, argumentler, oylaw, mashqalalı lekciya, mashqalalı sorawlar, vizuallastırıw (kórsetiw) - lekciyası, birgeliktegi lekciya, press-konferentsiya lekciyası, sáwbet-lekciya, anıq jaǵdaylardı analiz etiw lekciyası
Lekciya oqıw procesin shólkemlestiriwdiń tiykarǵı formalarınan biri esaplanıp, oqıtıwshı tárepinen oqıw materialların awızsha túrde, monolog formada, sistemalı, belgili bir izbe-izlilikte bayanlawdı názerde tutadı. Joqarı tálim payda bolǵanınan berli lekciya tiykarǵı oqıtıw forması bolıp qalıp atır (latın tilinnen alınǵan bolıp, lection - oqıw degeni bolıp tabıladı). Bayanatta oqıtıwshı sistemalı túrde jańa bilimlerdi beredi hám oqıw stul boyınsha quramalı bolǵan máseleler túsindirip beriliwi lazım. Lekciya oqıw shınıǵıwları arasında jetkilikli dárejedegi quramalılıqqa iye shınıǵıw túri esaplanadı, sol sebepli de onı salıstırǵanda tájiriybeli oqıtıwshılarǵa isenip tapsırıladı.
Lekciyanıń wazıypaları tómendegiler bolıp tabıladı: oqıw páni boyınsha bilimler sistemasın qáliplestiriw; ilimiy materiallardı argumentlerin keltirip (tıyanaqlı túrde) bayanlaw mamanlıǵın qáliplestiriw; kásiplik pikirlew sheńberin hám ulıwma mádeniyattı qáliplestiriw; sabaqlıq hám oqıw qóllanbalarında ele járiyalanbaǵan jańa bilimlerdi bayanlaw.
Lekciyanıń wazıypaları tómendegiler bolıp tabıladı:
informaciyalı (sıpatlama beriw) - bilimler sistemasın bayanlaw; motivaciyalı - oqıw páni mazmunın ózlestiriwge bolǵan qızıǵıwshılıqtı hám bolajaq qánigeniń kásiplik motivin oyatıw; mólsherlep aldıratuǵın-oqıw materialın keleshekte de ózlestiriliwi ushın tiykar jaratıw; tárbiyalıq-tálim procesine sanalı munasábetti qáliplestiriw, óz betinshe islew hám qánigelikti hár tárepleme iyelewge umtılıw, oqıw pánine qızıǵıwshılıqtı rawajlandırıwdıń, studentlerdiń oylawın aktivlestiriwge kómeklesiw.
Házirgi kúnde shınıǵıwlardı lekciya metodında alıp barılıwına qarsılıq etiwshilerdiń sanı artıp barmaqta. Olardıń pikirlerine kóre lekciyanıń kemshiligi, eń dáslep, studentler aktivliginiń jetkilikli emesligi, olar tárepinen maǵlıwmatlaprdı jetkiliklishe islenbesligi studentlerdiń dóretiwshilik iskerliginiń ámeldegi bolmaytuǵını, olardıń sın oylawın, maǵlıwmatlardı ámeliy qóllaw hám olardı bekkemlewdi sóndiriwinde bolıp tabıladı.
1980-jıllardıń aqırında alıp barılǵan ilimiy jumıslardıń kóbisinde lekciyalarda otırıw studentlerdiń úyreniwi ushın mudamı nátiyjeli jol bola almaydı degen pikir aytılıp, keyingi jıllarda lekciyalar muǵdarınıń azayıwı gúzetiledi. Biraq lekciya házirge shekem studentlerdiń bilimlendiriwge tiyisli tájiriybesi ushın zárúrli bólim bolıp qalıp atır, hátte aralıqlı tálim alıp atırǵan studentler de internet arqalı jazılǵan lekciyalardı kóriwleri hám tıńlawları, yamasa real waqıtta onlayn lekciyalarda video-konferentsiya texnologiyaları arqalı qatnasıwları múmkin. Sonday pikirler de bar, lekciyalardıń saqlanıp qalǵanlıǵına sońǵı on jıl dawamında Ullı Britaniyada studentler sanınıń sezilerli asqanlıǵı sebep bolǵan. Sonday-aq bilimlerdi jetkiziwdiń basqa nátiyjeli quralları da bar bolǵan.
Usı bólimde jaqsı tayarlanǵan lekciya studentlerdiń úyreniwin qanday xoshametlewi uyreniledi. Atap aytqanda, úsh tárepi - qızıǵıwshılıqdı oyatıw jáne onı saqlap turıw, studentlerdi tartıw, hám jaqsı struktura zárúrligi - tolıq kórip shıǵıladı. Úlgili oqıtıw mısalları hár qıylı pánlerden sabaq beretuǵın bazı bir oqıtıwshılar oqıtıw procesin lekciya arqalı qanday dúziwi jáne bul arqalı qoyılǵan nátiyjelerge qanday jetiwin kórsetip beredi.
Klass kólemi asıp barıwı menen oqıtıwshı aldında quramalı bolǵan eki bólek másele júzege keliwi múmkin. Birinshisi, modullı sistemada lekciyalarǵa hár qıylı jóneliste oqıp atirǵan, hám hár qıylı bilim hám kónlikpelerge iye bolǵan studentler qatnasıwı múmkin. Bul oqıtıwshıǵa lekciyanı qaysı jóneliste alip bariw hám onda qatnasıp atırǵan studentler qızıǵıwshılıǵın qanday saqlap qalıw boyınsha saldamlı wazıypanıń sebebi bolıwı múmkin. Ekinshisi, oqıtıwshı klass xanasında studentlerdiń kóp sanı sebepli tártipti uslap turıwda qıyınshılıq tuwdırıwı múmkin, sebebi bul jaǵday hár túrli universitetlerde hár qıylı oqıw baǵdarlarıda gúzetiledi⁶.
Tájiriybelerdiń kórsetiwine kóre, bayanattan waz keshiw studentler tayarlıǵınıń ilimiy dárejesin páseytedi, sol sebepli de lekciya tap aldınǵı sıyaqlı, joqarı tálim mákemelerinde oqıw procesin shólkemlestiriwdiń tiykarǵı forması bolıp qalıp atır.
Oqıw processinde tálimniń lekciya forması basqa bir formadaǵı shınıǵıw menen almasıwdıń ılájı bolmasa bir qatar jaǵdaylar júzege keledi:
«jańa oqıtılıp atırǵan kurslar boyınsha sabaqlıqlar ámeldegi bolmaǵan jaǵdayda lekciya - tiykarǵı maǵlıwmat deregi esaplanadı;
málim bir tema boyınsha jańa oqıw materialı ele sabaqlıqtan orın iyelemegeninde yamasa onıń bólimleri gónergende de lekciya - tiykarǵı maǵlıwmat deregi esaplanadı;
sabaqlıqtıń ayırım temaları óz betinshe ózlestiriw ushın quramalı bolıp, bayanatshı tárepinen metodik qayta isleniwin talap etedi;
kurstıń tiykarǵı máseleleri boyınsha qarama-qarsı koncepciyalar bar bolǵanda lekciya olardıń obektiv sáwlelendiriw ushın zarúrli bolıp tabıladı;
lekciya bayanatshınıń studentlerdiń dúnyaǵa kóz qarasın qáliplestiriw maqsetinde jeke sezim tásir etiwi talap etilgende júdá zárúrli esaplanadı hám hesh binаr shınıǵıw túri menen almastırıp bolmaydı. Lekciyanıń sezim bezewleri tereń dárejedegi ilimiylik mazmun menen uyǵınlasıp, tıńlawshılar menen pikir, sóz hám aqıl arasındaǵı muwapıqlıqdı jaratadı. Lekciyanıń sezimlik tásiri sociallıq pánlerdi oqıtıwda zárúrli orındı iyeleydi. »
Jaqsı tayarlanǵan lekciya tómendegishe táreplerge ıyelewi kerek:
• maǵlıwmatlar menen bayıtılǵan, qızıqlı hám qamtıp alıwshı bolıwı
•mazmunı jaqsı shólkemlestirilgen hám tıńlawǵa ańsat. Studentler argumentniń islep shıǵilıwın, yamasa maǵlıwmat hám ideyalardıń izbe-izligi mantigini túsine alıwadı.
•Studentler ózlerin qamtıp alınǵan dep sezim etiwi. Bul aktiv qatnasıw, olar qollay alatuǵın muwapıq úlgiler arqalı ózleriniń pikirin bildire alıwı arqalı támiyinleniwi múmkin. Topardıń kólemine qaramastan, studentlerdi olarǵa soraw beriw arqalı lekciya mazmunına tartıw studentlerdi qızıqtırıw zárúrli usılı.
•Studentler waqıt tez ótkenin sezbey qaladı
•Studentler topar xanasınan belgili bir maǵlıwmattı iyelegen sezim menen shıǵadı, hám kóbinese dereklerdi izlep, kóbirek maǵlıwmat alıwǵa yoshlanadı.
Tariyx baǵdarı studentleri (Evans, 2007) hám injenerlik baǵdarı studentleri (Devis hám boshq., 2006 ) qatnasıwında ámelge asırılǵan eki izertlew arnawlı pánler boyınsha jaqsı lekciya tayarlaw táreplerin, mısalı qızıǵıwshılıqtı oyatıw jáne onı saqlap turıw, studentlerdı tartıw, lekciyalardıń strukturasını dúziw hám shólkemlestiriw sıyaqlı táreplerdi anıqlawda talay járdem berdi. Bul kóp sanlı ilimiy jumıslar, atap aytqanda Ramsden (1994) ilimiy jumısı baspadan shıǵarılıwı menen bekkemlenedi.
Kóp jıllar dawamında qollanılıb kiyatırǵan, lekciyalardı kóbirek nátiyjeli ete alatuǵın zárúrli ádebiyatlar ámeldegi (mısal ushın Braun, 1987; Edvards hám basq., 2001; Braun hám Reys, 2002; Reys, 2007). Joqarı tálim Akademiyasınıń veb-saytın kórip shıqqanda da arnawlı pánler boyınsha dereklerge usınıslardı tabıw múmkin. Keltirilgen usınıslardıń kóbisi jańa emes, hám berilgen dizim tolıq emes. Úlken toparlarǵa lekciya ótiwde qollanılıwı múmkin bolǵan, hám kóbirek úyreniwdi jedellestiriw ushın saylanǵan ideyalar ápiwayı informaciyanı uzatıw menen baylanıslı. Barlıq ideyalar hár bir lekciya yamasa hár bir pán menen muwapıq kelmeydi, biraq kerekli usıllardı tańlap alıw studenttiń kóbirek maǵlıwmat alıwıǵa alıp keledi. Úlgili oqıtıwlar da bir qatar jantasıwlardıń nátiyjeli bolıwı múmkinligi mısalların keltiredi⁸.
Lekciyanıń dúzilisin kórip shıǵamız. Lekciyanıń ádetiy struktura elementlerine kiriw, tiykarǵı bólim, juwmaq kiritiledi.
Kiriw - auditoriyanı oqıw materialın aqıl etiwge qızıqtirıw hám baǵdarlaw maqsetine iye bolǵan lekciyanıń bir bólegi bolıp tabıladı. Lekciyanıń bul bólegine: lekciya temasın bayanlaw, onıń kásiplik áhmiyetin, jańalıǵın jáne onıń úyrenilgen dárejesin, lekciyaniń maqsetin xarakteristikalaw, bayanatta kórip shıǵilıwı kerek bolǵan tiykarǵı mashqalalardi qamtıp alǵan lekciya rejesin bayanlaw, aldınǵı bayanatta kórip shıǵılǵan sorawlardı yodga salıw, olardıń jańa material menen baylanıslılıǵın, onıń usı pándegi áhmiyeti, ornın, sonıń menen birge, basqa pánler sistemasındaǵı ornın belgilewdi óz ishine aladı.
Tiykarǵı bólim - usınıs etilgen rejege qatań ámel etken túrde lekciya mazmunın bayanlaw. Lekciya temasın ashıp beretuǵın konseptual hám dálilli materiallardı, olardı analizi hám bahalanishini, ilgeriep atırǵan teoriyalıq qaǵıydalardı hár qıylı usıllarda argumentlaw hám tastıyıqlawdı óz ishine aladı. Lekciyanıń túrine qaray jumıs túri anıqlanadı.
Juwmaq - lekciyanı ulıwma juwmaqlaw, materiallardı ulıwmalastırıw, lekciya teması boyınsha juwmaqların bayanlaw; studentlerdiń sorawlarǵa juwap beriw.
Student lekciyanı jaqsı túsiniwi ushın lekciya jaqsı islengen bolıwı kerek. Lekciyalardıń yamasa berilgen prezentaciyalardıń kóp tekstleri tema basına, ortasına hám aqırına (yaǵnıy lekciyanıń ulıwma anatomiyasına) itibar beriw tuwralı aytıladı, jáne bul tárepler kóplegen oqıtıwshılarǵa sáykes keledi. Úlgili oqıtıwlar tájiriybeli oqıtıwshılar tárepinen lekciyalardı
Qa’liplestiriwde qollanılatuǵın birpara strategiyalardı kórsetedi. Birok sonday mashqala kóbinese payda boladıki, oqıtıwshı lekciyanı tolıq túsinikli dep qabıl etedi, biraq ol studentke geyde túsiniksiz bolıp qaladı. Óytkeni sonda, óz pánin jaqsı biletuǵın oqıtıwshı studentti lekciya dawamında jóneltirip baratuǵın signal hám táreplerdi beriwde qáte etedi, nátiyjede student ulıwma strukturaǵa qaramay, tiykarǵı noqatlardı joǵaltadı hám túsinbeydi. Braun (1987) studentlerge olarǵa kerek bolǵan signal hám noqatlardı beriwdiń bir qatar ápiwayı jolların usınıs etdi (5. 1-keste)
Soraw beriw ámeliyatı:
lekciyalarıńız qaysı dárejede jaqsı shólkemlestitilgen?
lekciyańız bólimleri jaqsı shólkemlestiriip, basqa temalar menen baylanısqanba?
studentler baǵdarlawshı tiykarǵı noqatlardı bilieme?
Belgiler:
Tómendegishe lekciyanıń strukturasın hám baǵdarın belgileydi: