13. Mutaxasislikka kirish fani va uning vazifalari. Mutaxassis

119 .Kovalent bog’lanish xaqida umumiy ma’lumot
Bu turdagi boglanish hosil qilishda qatnashgan atomlar orasida valent pog‘onasidagi toq elektronlarning ham m asi qatnashib atomlar orasida umumlashgan elektron juftlar hosil qiladi. Agar shunday boglanish hosil qilishda qatnashgan atom lar bir xil nisbiy elektromanfiylik qiymatiga ega bolsalar, bunday molekulalar (H 2, 0 2, Cl2, N 2 va h.) da hosil bolgan elektron juftlar ikkala atom yadrosiga teng darajada taluqli boladi. Bunday molekulalarni hosil qilgan zarrachalarda ortiqcha zaryad bolmaydi, ularni ko‘pincha qutbsiz kovalent bog‘ni molekulalar deb yuritiladi.
Kovalent bog‘ faqat yuqorida keltirilgan elektrmanfiy elementlar orasidagina hosil bolib qolmasdan, elektrmanfiyligi kichik bolgan atomlar orasida ham hosil boladi, ularga misol tariqasida ishqoriy metallarning atomlari orasida hosil boladigan ikki atomli molekulalarni keltirish mumkin (Li, Na va h.k.). Bunday molekulalardagi kimyoviy bog‘ energiyasi odatda katta bolmaydi (Li uchun 112,97 kJ/mol, Na uchun 72,38 kJ/mol).
Nisbiy elektrmanfiyligi bir xil bo'lgan atomlar oralig‘ida ikkala yadro uchun umumiy bo'lgan bog'iovchi elektron juftlar hosil bo'lishi hisobiga vujudga kelgan bog'lanish qutbsiz kovalent bog'lanish deb ataladi.
Atomlar orasida hosil bo’lgan kovalent boglarni molekulaning elektron formulasi ko‘rinishida ifodalash maqsadida ikkita yadroni boglashda qatnashgan elektronlar atomlar atrofida nuqta vositasida, ba’zan molekulaning struktura formulasini ifodalashda bog‘ hosil qilishda qatnashayotgan umumiy elektronlar juftini chiziqcha — valent chizigi orqali ham ifodalanadi:
Kovalent boglarning boshqa turdagi boglardan tubdan farq qiladigan ikkita muhim xossalari bor. Ulardan biri — kovalent boglarning fazoviy yo'nalishga ega bolishidir. Har qanday kovalent boglanishli molekula uchun o ‘ziga xos struktura — tuzilish mavjuddir. Yuqorida qayd qilinganiga ko‘ra, bir xil elementlardan kovalent boglanish orqali hosil bolgan gazlar (H ₂, N ₂, 0 ₂, Cl₂, F ₂ va h.), turli elementlar atomlaridan hosil bolgan oddiy sharoitda gaz holidagi moddalar (HC1, H₂0 , NH₃, C0 ₂), deyarli hamma uglevodorodlar molekulalari molekular tuzilishga ega.
Bunday moddalar molekulalari elektro neytral xususiyatga ega bo‘lib, ular elektr tokini o'tkazmaydi, kimyoviy reaksiyalarga kirishishi uchun molekuladagi kimyoviy bog‘larni hammasi bo‘lmasa h am , ma’lum qismi uzilishi lozim . Shu sababli bunday molekulalardan hosil bo‘lgan moddalar reaksiyaga kirishishi uchun m a’lum vaqt davomida yetarli energiyani sarf etish talab qilinadi. Buning natijasida reaksion sustlik kuzatiladi, reaksiyalarning borish jadalligi kam b o ‘ladi, boshqacha aytganda, ularning reaksion faoliyati ion tabiatli molekulalar orasidagi reaksiyalardagiga nisbatan kam bo‘ladi. Elektrmanfiyliklari oz farq qiladigan atomlar orasida hosil bo‘ladigan bog‘ni qutbli kovalent bog'lanish deb ataladi.