13. Mutaxasislikka kirish fani va uning vazifalari. Mutaxassis

125 .Metall bog’lanish va metall kristal panjara xaqida ma’lumot

Metall bogʻ — kimyoviy bogʻning bir turi, metallning kristall panjara tugunlarida (uchlarida) joylashgan musbat zaryadli ionlar bilan elektron gaz (valent elektron)ning oʻzaro taʼsiri natijasida yuzaga keladi. Metallar oʻziga xos eng muhim fizikkimyoviy xossalari bilan boshqa oddiy va murakkab moddalardan farq qiladi. Bu xossalar faqat metallargagina mansub boʻlgan metall boglanish mavjudligi tufayli namoyon boʻladi. Metall atomida valent elektronlar soni oz, lekin elektronlar bilan toʻlmagan orbitallar koʻp. Valent elektronlar metall atomining yadrosi bilan ancha boʻsh bogʻlanganligi sababli kristall panjara ichida erkin harakat qiladi. Bu elektronlar harakati gaz qonunlariga boʻysunganligi uchun ularni elektron gaz deb ataladi. Demak, nisbatan ancha kam miqdordagi valent elektronlar koʻp miqdordagi metall ionlarini oʻzaro bogʻlab turadi. Metall bogʻ metallar, metall qotishmalari va intermetall birikmalar uchun tavsifli boʻlib, nafaqat ularning qattiq kristallarida, balki suyuq va amorf holatlarida ham saqlanib qolad
Metall bog’glanish nazariyasiga ko’ra , metallar juda ixcham joylashgan kationlardan iborat ixcham struktura bo’lib, ularning umumlashgan elektronlari biri-biri bilan bog’langan. Metall bog’lanishni molekulyar orbitallar usuli bilan tanishtirish mumkin. Metall bog'lanish - oddiy metall kristalli atomlar, ionlar va erkin elektronlar orasidagi bog'lanish. Tarkibda erkin harakatlanadigan elektron bulutga "elektron gaz" deyiladi
4. Metall kristall panjaralar. Kristall panjara tugunlarida alohida atomlar va musbat ionlar joylashgan va ular orasida metall bog‘lanish mavjud bo‘lgan tuzilmalar metall kristall panjaralar deyiladi. Masalan, barcha metallar (Na, Ba, Zn, Al, Cu, Au).
Tarkibida u molekulyarga o'xshaydi, lekin u hali ham mustahkamroq aloqalarga ega. Bu turdagi farq shundaki, musbat zaryadlangan kationlar uning joylarida joylashgan. Saytlararo elektronlar kosmos, elektr maydonining shakllanishida ishtirok eting. Ularga elektr gaz ham deyiladi.
Oddiy metallar va qotishmalar metall panjara turi bilan ajralib turadi. Ular metall yorqinligi, plastisitivligi, issiqlik va elektr o'tkazuvchanligi bilan ajralib turadi. Ular har xil haroratda erishi mumkin.
Metallarning kristal panjararalarining ozigahos hususiysti katta atom koeffitsientlarida ( 8-12) yotadi. Bu esa metall atomlarining qadoqlash zichligini bildiradi. Buning sababi shundaki tashqi elektronlardan mahrum bo’lgan atomlarning “skiletlari” bir hil radiusdagi sharlar singari kosmosda joylshgan. Metallar uchun kopincha uchta kristal panjara uchraydi, kordinatsion raqami12 ga teng kubik yuzga, kordinatsion raqami 8ga teng kubik tanaga va kordinatsion raqami 12 ga yaqin olti burchakli.
Metal bog’lanish metal panjaralarning o’ziga hos xususiyatlari metallarning yuqori erish nuqtalari, elektr va issiqlik o’tkazuvchanligi, egiluvchanligi va qattiqligi kabi muhim hususiyatlarini aniqlaydi.