13. Mutaxasislikka kirish fani va uning vazifalari. Mutaxassis

92. Ishqoriy metallarning umumiy xossalari
Ishqoriy metallar - Mendeleyev davriy sistemasining birinchi gu-ruhi asosiy guruhchasini tashkil etadigan elementlar: litiy, natriy, kaliy, rubidiy, seziy va fransiy. Ular S-elementlardir. Atomlarining tashki energetik pogonasida bittadan elektron boʻladi. Kimyoviy birikmalarda oksidlanish darajasi +1 ga teng .
Barcha I.m. — asl metallar, kuchli qaytaruvchilar. Ular kimyoviy jihatdan faol boʻlib, deyarli barcha metallmaslar bilan bevosita birikadi. Birikmalarda, asosan, ionli bogʻlanish hosil boʻladi. Tartib raqamining ortishi va ionlanish energiyasining kamayib borishi bilan I.m.ning metallik xossalari maʼlum qonuniyat asosida kuchayadi. Davriy sistemaning har qaysi davri (birinchidan tashkari) shu elementlardan boshlanadi. Bu elementlar kislorod bilan birikib, R2O oksidlarni hosil qiladi. Oksidlari suv bilan shiddatli reaksiyaga kirishib, ROH asoslarini beradi.
I.m. ning vodorodli birikmalari gidridlar boʻlib, RH formulaga mu-vofiq keladi. Barcha gidridlar ok, kristall moddalardir. Gidridlarda vodorodning oksidlanish darajasi — 1 ga teng
Litiy – shved kimyogari I. Arfvedson tomonidan petalit mineralini tahlil qilinishida ochilgan. Ushbu mineral oddiy toshga o’xshaydi, va shuning uchun metalni litiy deb nomlagan, “litos” grekcha so’zdan olingan bo’lib, tosh ma’nosini anglatadi. Natriy va kaliy – 1807 yilda Ingliz kimyogari va fizigi G. Devi NaOH va KOH ishqorlarini suyultirib elektroliz natijasida metallar ko’rinishida oldi. O’zingizni bilimingiz testi (EDJ I bilan ishlash) Elementlarni atomlarini quyidagi: yioki = o’rniga * belgilarni qo’yib taqqoslang. а) yadro zaryadi: Li * Rb, Na * Al, Ca * К; b) elektron qavatlar soni: Li * Rb, Na * Al, Ca * К; s) Tashqi qavatidagi elektronlar soni: Li * Rb, Na * Al, Ca * К; d) atom radiuslari: Li * Rb, Na * Al, Ca * K; g) Qaytaruvchilik xossasi: Li * Rb, Na * Al, Ca * K. Rejenerativ quvvat - - Li - Na - K - Rb - Cs tartibda ko'payadi.
Faolligi tufayli gidroksidi metallar havo va namlikning kirib kelishini oldini olish uchun kerosin qatlami ostida saqlanadi. Lityum juda yengil va kerosin tarkibida yuzaga suzadi, shuning uchun u neft jeli qatlami ostida saqlanadi.