13-мавзу: Ўта чўкувчан лёссли грунтларда барпо этиладиган пойдеворлар режа: Умумий маълумотлар

13-мавзу: ЎТА ЧЎКУВЧАН ЛЁССЛИ ГРУНТЛАРДА
БАРПО ЭТИЛАДИГАН ПОЙДЕВОРЛАР
Режа:
1. Умумий маълумотлар
2. Лёссли грунтларнинг ўта чўкувчанлик кўрсаткичлари
3. Ўта чўкувчан грунтларда пойдевор барпо этиш
Адабиётлар: 7, 9, 11, 12.


8.1. Умумий маълумотлар
Ўзбекистонда, айникса унинг Қашқадарё, Сурхандарё ва Тошкент вилоятлари ҳудудларида лёсслар ва лёссимон грунтлар деб аталадиган тоғ жисмлари кенг тарқалган бўлиб, улар ўзларининг сув таъсиридаги ўта чўкувчанлиги билан одатдаги грунтлардан фарқ қилади. Қаттиқ заррачаларининг донадорлик тартибига кўра, улар асосан соғ ва қумок тупроқлар туркумига киради.
Лёсслар ва лёссимон грунтлар қаттиқ заррачаларининг асосий қисмини чанг заррачалари ташкил этади. Гил заррачаларининг миқдори одатда 15...20% дан кўп бўлмайди. Уларнинг таркибида шунингдек, гумус, гипс, оҳак ва шунга ўхшаш сувда осон ерийдиган минераллар ҳам мавжуд бўлади.
Табиий ҳолда лёссли грунтлар ўта ғовак тузилишга эгадирлар. Уларнинг ғоваклиги одатда 44...50% ни ташкил этади. Ғовакларининг ўлчамлири қаттиқ заррачалар ўлчамларидан бир неча ўнлаб, ҳатто юзлаб марта катта бўлганлиги сабабли, уларнинг бевосита қуролланмаган кўз билан ҳам илғаш мумкин. Бир-бири билан тўташиб кетган бундан макроғоваклар асосан вертикал йўналишда жойлашади. Шу сабабли, уларнинг турли сабабларга кўра емирилиши (нураши)да бир неча метр баландликда сақланадиган вертикал ёнбағирларни кузатиш мумкин.
Қуруқ ва кам намланган (5...10%) ҳолатларда лёссли грунтлар анча юқори мустаҳкамлик кўрсаткичларига эга бўлиб, турғун заминларга хос сифати билан ажралиб туради. Лекин қўшимча намланиш улар структурасининг кескин бўзилишига, яъни катта миқдордаги чўкишларга олиб келади. Табиий ҳолдаги юқори мустаҳкамлик ва сув таъсиридаги ўта чўкувчанлик лёссли грунтлар таркибида карбонат ва сувда тез ерийдиган гипс, натрий хлорид, оҳак сингари минералларнинг мавжудлиги билан асосланади. Бу минераллар грунтнинг қуруқ ҳолатдаги заррачалари орасида етарлича мустаҳкам кристаллизацион боғланишларни ҳосил қилган ҳолда, сув таъсирида тезда ериш хусусиятига эгадирлар.
Шундай қилиб, лёссли грунтларнинг ўта чўкувчанлиги донадорлик таркибининг ўзига ҳослиги, тузилишининг йирик ва катта миқдордаги ғовакларга эгалиги ва таркибида сувда ерийдиган минералларнинг кўплиги билан асосланади.