13-mavzu. Shaxs kasbiy faoliyatida individual tipologik xususiyatlar. Temperament va kasbni egallash masalalari Reja

Lingvistik 
qobiliyatlarni A.X. YUgay o‘rgangan. Lingvistik qobiliyatlar tarkibida u 
fonematik eshitish qobiliyati (tilning sezgirligi), lingvistik tafakkur va verbal xotirani 
ajratdi. 
Qobiliyatlarning mavjud emasligi odamning u yoki bu faoliyatni bajarishga 
yaroqsizligini bildirmaydi, chunki ega bo‘lmagan qobiliyatlarning o‘rnini to‘ldirish 
psixologik mexanizmi mavjud. Ko‘p hollarda faoliyat bilan faqat qobiliyatlilar emas, 

---

balki ularga ega bo‘lmaganlarning ham shug‘ullanishiga to‘g‘ri keladi. Agar odam bu 
faoliyat bilan shug‘ullanishni davom ettirishga majbur bo‘lsa, u ongli ravishda yoki 
anglanmagan holda, o‘z shaxsining kuchli sifatlariga tayanib, qobiliyatlar 
etishmovchiligini to‘ldirishga harakat qiladi. E.P. Ilinning fikriga ko‘ra, bu to‘ldirish 
egallanadigan bilim va ko‘nikmalar, yoki faoliyatning individual-tipik uslubini 
shakllantirish orqali, yoki boshqa, rivojlanishi yuksakroq bo‘lgan qobiliyat orqali amalga 
oshirilishi mumkin. Etishmagan qobiliyat juda keng muayyan insondagi yuksak 
rivojlangan qobiliyatlar bilan to‘ldirilishi mumkin. Aynan, shu xususiyat insonning turli 
sohalarda samarali faoliyat yuritishiga imkoniyat yaratadi.[2] 
Qobiliyatlarda bir qancha darajalarni ajratish mumkin: layoqat, mohirlik, iste‘dod, 
geniallik. 
Qobiliyat 
deb, insonni u yoki bu faoliyatning samarali bajarilish imkoniyati bilan 
ta‘minlovchi layoqatlarning o‘ziga xos uyg‘unligiga aytiladi. Ushbu ta‘rifda qobiliyatga 
bog‘liq ravishda faoliyatning samarali bajarilishi emas, balki, faqat shunday bajarilishi 
mumkin bo‘lgan imkoniyatga e‘tibor qaratish lozim. Faoliyatni samarali tarzda amalga 
oshirish uchun muvofiq keladigan qobiliyatlar uyg‘unligining mavjudligi emas, balki, 
zarur bilim va ko‘nikmalarning egallanganligi ham muhimdir. Qobiliyat faqat u yoki bu 
faoliyatda muvaffaqiyatga erishish imkoniyatini belgilaydi, bu imkoniyatning joriy 
qilinishi esa muayyan qobiliyatlarning rivojlanish darajasi va qanday bilim va 
ko‘nikmalarning egallanganligi bilan belgilanadi. 
Qobiliyatli insonlarning individual farqlari qiziqishlarning yo‘nalganligi bilan 
belgilanadi. Xuddi shunday, ayrimlar matematikaga, boshqalar tarixga, uchinchilar esa 
jamoatchilik ishiga qiziqadilar. 
Inson qobiliyatlarini harakterlaganda ko‘pincha, ular taraqqiyotining