13-mavzu. Shaxs kasbiy faoliyatida individual tipologik xususiyatlar. Temperament va kasbni egallash masalalari Reja

Diniy e‘tiqodli odam
. Bu ma‘naviy hayot yo‘li diniy qonunlar asosida hayotning 
yuksak mazmuniga erishishga qaratilgan odam. Diniy e‘tiqodli odamlar hulq-atvorida 
altruizm yo‘nalishi dominantlik qiladi. Hayotlarining oliy mazmunini odamlarga 
oliyjanoblik bilan beminnat xizmat ko‘rsatish – zarar ko‘rganlar, yaralanganlar, 
shikastlanganlar, muhtojlar, tahqirlanganlar va yolg‘izlarga yordam ko‘rsatishda deb 
biladilar. 
Diniy aqidaparastlar dindor odamlar ong osti sohasiga inson psixikasining murakkab 
ichki tuyg‘usi – ishonch mexanizmi bilan qamrab olgan holda mustahkam singdirib 

---

boradilar. Dindor odam hulq-atvori o‘zgarib boradi – psixikasida insonga nisbatan 
yaxshilik, mehribonlik g‘oyalari dominantlik qila boshlaydi. 
Harakter tiplarining boshqa tasniflari ham mavjud. Xuddi shunday, insonning 
hayotga, jamiyatga va ahloqiy qadriyatlarga munosabati asosidagi harakterlar 
tipologiyasi keng tarqalgan. Uning muallifi – E. Fromm ushbu tasniflashni 
harakterlarning ijtimoiy tipologiyasi deb nomladi. Turli odamlar hulq-atvorini 
kuzatishdan to‘plagan ma‘lumotlarni umumlashtirib, ularni klinikadagi amaliyot bilan 
solishtirgan holda, E. Fromm ijtimoiy harakterlarning quyidagi asosiy tiplarini keltirib 
chiqardi. 
1.
«Mazoxist-sadist».
SHaxsiy hayotidagi muvaffaqiyatlari va omadsizliklarini, 
shuningdek, kuzatiladigan voqealar sababini sharoitlarda emas, balki, odamlarda 
ko‘rishga moyildir. Bu sabablarni bartaraf etishga intilib, tajovuzkorligini omadsizlik 
sababi bo‘lib ko‘ringan odamga yo‘naltiradi. Bunday odam mustaqil bilim olish, o‘z 
ustida ishlash, odamlarni yaxshi tomonga o‘zgartirish bilan ko‘p shug‘ullanadi. O‘zining 
qat’iy harakatlari, cheksiz talablari va intilishlari bilan ba‘zan o‘zini va atrofdagilarni 
toliqtirib qo‘yadi. Bunday odam, ayniqsa, atrofdagilar ustidan hukronlik qila 
boshlaganida, «ezgu niyatlar»dan kelib chiqqan holda odamlarni dahshatga sola 
boshlaydi. 
Bunday odamlarni harakterlagan holda, E. Fromm: «Eng ko‘p namoyon bo‘ladigan 
mazoxist qarashlar – bu shaxsiy norasolik, muhtojlik, notavonlik hissi» deb yozgan edi. 
Mazoxist-odamlar o‘zini kamsitish va kuchsizlantirishni namoyon qiladilar, o‘zini tanqid 
qilish va azoblashdan rohatlanadilar, o‘zlariga be‘mani bekorchi ayblovlarni qo‘yadilar, 
barcha holatlarda bunga aloqador bo‘lmasalarda, aybdorlikni o‘zlariga olishga harakat 
qiladilar. 
Fromm fikriga ko‘ra, bunday tipdagi odamlarda deyarli har doim sadistlikka 
moyillik mavjud bo‘ladi. Bu ularning odamlarni o‘zlariga tobe qilishlarida, ularning 
ustidan to‘liq hukmronlikka ega bo‘lishlarida, ulardan manfaatdor bo‘lishlarida, ularga 
azob berishlarida, ularning azoblanishlaridan rohatlanishlarida namoyon bo‘ladi. Bunday 
tipdagi odam Fromm tomonidan