13-Mavzu. Narx siyosati

---

13-Mavzu. NARX SIYOSATI 
 
REJA: 
13.1. Narx tushunchasi va uning mohiyati. 
13.2. Narx siyosatini shakllantirish va narx darajasini hisoblash uslublari. 
13.3. Tovarlarning yashash davri mobaynida narxlarning o’zgaruvchanligi. 
Tayanch iboralar 
Narx, raqobat, harajat, kaymogini olish, kirib borish, talab, narx siyosatining 
shakllanishi, narx turlari. 
13.1. Narx tushunchasi va uning mohiyati 
Narx bozor kategoriyasi bo’lib, tovarlar ayirboshlanganda yuz beradigan 
munosabatlarni anglatadi. Narx nazariy jihatdan olganda tovar kiymatining puldagi 
ifodasi, kiymatining bozordagi ko’rinishidir. 
Narx bamisoli barometr kabi bozor holatini ko’rsatib turadi, narx pasayib ketsa, 
tovar bozori kasodlikka yo’likkan bo’ladi, tovar nafsiz bo’lib, uni boshqa tovar bilan 
almashtirish yoki uning sifatini tubdan yaxshilash zarurligi pul tarkibiga kuyiladi. 
Narxning iqtisodiy mazmunini uning funksiyalari ko’rsatib beradi. Narx nimaga 
tegishli bo’lishidan kat’iy nazar (tovar, xizmat) beshta asosiy funksiyani bajaradi: 
1.
bozor muvozanatini ta’minlash funksiyasi 
2.
hisob-kitob, ulchov funksiyasi 
3.
iqtisodiy regulyator funksiyasi 
4.
raqobat vositasi funksiyasi 
5.
ijtimoiy ximoya funksiyasi 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida narxning quyidagi turlari mavjud: 
1.
demping narx 
2.
nufuzli narx 
3.
milliy narx 
4.
arzonlashtirilgan narx 

---

5.
jaxon narxi 
6.
yashirin narx 
7.
erkin narx 
8.
standart narx 
9.
kontrakt (ulgurji) narx 
10.
chakana narx 
11.
o’zgaruvchan narx 
12.
limit narx 
13.
muvozanat narx 
Bozor narxining asosiy xususiyatlari ularning doimo o’zgarib turish 
qobiliyatidir. Narxlar xech kachon sababsiz o’zgarmaydi. Yuqori narxlar esa yuqori 
sifatli, yangi iste’mol qobiliyatiga ega bo’lgan tovarlarga o’rnatiladi. Narx 
darajasiga tovarning raqobatbardoshligi va bozordagi urni bog’liqdir. 
Narx belgilash maqsadlari: bozor ulushini ko’paytirish, qisqa vaqt ichida eng 
ko’p foyda olish, yuqori foyda normasini uzoq muddat saklab kolishdan iborat. 
Birlamchi narxni aniqlashga vaqt bo’yicha narx darajasini aniq hisoblash ta’sir 
kiladi. Bu hisoblash bozor segmentiga, tovarning yashash davriga, talab va 
taklifning potensial mikdoriga bog’liq bo’ladi. Marketingda tovar siyosati ijtimoiy 
tovar ishlab chiqarishning barcha bosqichlari, yangi ishlab chiqarishning, 
taqsimlashning, almashuv va iste’molchining o’ziga xos xususiyatlarini hisobga 
olgan holda yuritiladi. 
Narx bajaradigan ba’zi bir vazifalarni ko’rib utamiz: avvalo narxlar ishlab
chiqarish va iste’moldagi o’zgarishlardan xabar beradi. 
Narxlar faqat iste’moldagina emas, balki ishlab chiqarishdagi o’zgarishlardan 
ham darak beradi. 
Narxlarning boshqa muhim vazifasi – ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarni 
rag’batlantirishdir. 
Narxlar 
mexanizmi 
ishlab 
chiqarilayotgan 
mahsulot 
mikdorini 
ko’paytirishgina emas, balki ishlab chiqarishning eng tejamli usullarini ishlashni 
ham rag’batlantiradi. 

---

Narxlarning uchinchi vazifasi ikkinchisi bilan chambarchas bog’liq. Bu 
daromadlarnig taqsimlanishiir. Tovar ishlab chiqarish sharoitida xo’jalik faoliyati 
ishtirokchilari oladigan daromadlar ular o’z shaxsiy yoki ishlab chiqarish 
iste’mollarini ko’plab sotadigan yoki sotib oladigan tovarlar va xizmatlarning 
narxlariga bevosita bog’liq bo’ladi. 
Narxlarning To’rtinchi vazifasi aloxida korxonalarga va xo’jalik sohalariga 
ishlab chiqarish omillarini taqsimlashdir.