13-Mavzu: Kambag’allik muammolari va ularni hal qilish yo’llari. Reja

Ko‘p o‘lchovli kambag‘allik indeksi – yetishmovchiliklar intensivligiga qarab tuzatish kiritilgan ko‘rsatkichlar bo‘yicha kambag‘al aholi ulushini belgilab beruvchi indeks hisoblanib, kambag‘al odamlar va kam ta’minlangan uy xo‘jaliklari boshidan kechirayotgan yo‘qotishlarning o‘rtacha sonini ko‘rsatib beradi.

Keng qamrovli kambag‘allik, yetishmovchiliklar intensivligi – keng qamrovli kambag‘allik daarajasidagi xonadon xo‘jaliklari tomonidan sodir bo‘layotgan yetishmovchilikning o‘rtacha foizli ko‘rsatkichi hisoblanadi.68

Ijtimoiy ta’minot tizimi mehnatdan keluvchi daromad kamayganda vaqtinchalik yordam ko‘rsatishni nazarda tutadi. Ushbu tizim shaxsni qisqa muddatda ishchi kuchi qatoriga qo‘shilishi va mehnat qilish imkoniyatlarini yaratishga zamin yaratadi. Ijtimoiy ta’minot tizimidagi islohotlar quyidagi maqsadni ko‘zlab amalga oshirilmoqda:

– kishilarni kambag‘al hayot tarzidan chiqarish;

– ijtimoiy ta’minot tizimiga bog‘liqlikni kamaytirish.

Ayrim tadqiqotchilar ijtimoiy ta’minot xizmati ijtimoiy yordamga haqiqatdan muhtoj kishilarga ko‘rsatilishi lozim, deb o‘ylashadi, boshqalari esa ijtimoiy ta’minot barcha uchun o‘z salohiyatini rivojlantirish va namoyon etish uchun teng imkoniyatlar yaratishi kerak deb ta’kidlashadi. Shu orqali insonlarning ijtimoiy ta’minotga bog‘liqligi kamayadi va inson taraqqiyoti ta’minlanadi.

Takomillashgan, rivojlangan ijtimoiy ta’minot tizimi esa ikkala fikrni o‘zida mujassamlashtirishi lozim. Ijtimoiy ta’minot tizimi kambag‘allar bo‘lmagan jamiyatni shakllantirish uchun barcha shart-sharoitlar va imkoniyatlarni yaratib berishi bilan birgalikda insonni ushbu imkoniyatlardan to‘liq, samarali foydalanishi va o‘ziga – o‘zi yordam berishi kerak.

Ijtimoiy ta’minotda kambag‘allikka qarshi kurash masalasi dolzarb hisoblanadi. Kambag‘allik — hayot kechirish, mehnat qilish qobiliyatini takror ishlab chiqarish, avlodlar uzviyligini davom ettirish uchun zarur bo‘lgan hayotiy ehtiyojlarni qondirish imkoniyatiga ega bo‘lmagan shaxs yoki ijtimoiy guruhlarning iqtisodiy holatini ifodalovchi ko‘rsatkichdir. Kambag‘allik nisbiy tushuncha hisoblanib, har bir jamiyatda qabul qilingan turmush darajasining umumiy standartiga bog‘liq bo‘ladi.

Iqtisodchi olim Dinitto AQShda kambag‘allikni aniqlash va tushunishdagi besh xil yondashuv mavjudligini isbotlangan: tirikchilik vositalaridan mahrumlik ko‘rinishdagi kambag‘allik, tengsizlik ko‘rinishdagi kambag‘allik, madaniyat ko‘rinishdagi kambag‘allik, ekspluatatsiya ko‘rinishdagi kambag‘allik, tarkibiy ko‘rinishdagi kambag‘allik.