13-mavzu: Huquq normalari va funktsiyalari Reja

Odatiylik meyorlari.

Odatiylik meyorlari ham din va ahloq meyorlari kabi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. Bu meyorlar insonning ma’lum bir holatda qanday harakat qilishi kerakligini ko`rsatadi. Masalan, majlisda gapirayotganda, ziyofatda o`tirganda, marosimda ishtirok etganda hulq-atvor shakllarini belgilaydigan meyorlar odatiylik meyorlaridir. Bu meyorlar jamiyat hayotida insonlarning o`xshash holatlarda o`xshash harakat qilishlari natijasida kelib chiqadi va bu harakat shakli jamiyatda ko`pchilik tarafidan o`zlashtirilganligi uchun har bir inson o`xshash holatlarda o`xshash harakat qiladi. Masalan, ko`chada uchratgan bir do`sti bilan salomlashadi, binoga kirayotganda shapkani yechadi, to`yga taklif qilinganida kichik bo`lsa ham bir sovg`a olib boradi, betob bo`lib qolgan do`stini ziyorat qiladi, tanishlaridan biri vafot etib qolsa, uning yaqinlariga taziya izhor qiladi.

Xo`sh, odatiylik meyorlari bilan ijtimoiy munosabatlarni qay darajada tartibga solish mumkinh Bu savolga javob ham odatiylik meyorlariga rioya qilmaganlik uchun qanday javobgarlik kelib chiqishi bilan bog`liq. Din va ahloq meyorlari buzilganligidagi kabi odatiylik meyorlarini buzganlik uchun ham javobgarlik ma’naviydir. Odatiylik meyorlariga muvofiq hatti-harakat qilmagan, masalan, bir majlisda so`z olmasdan pala-partish gapirgan shaxsga hurmatsiz, to`yga sovg`asiz qo`lini cho`ntagiga solib kelgan shaxsga tajribasiz, betob bo`lib yotgan do`stidan xabar olmagan shaxsga vafosiz, jamoat joyida o`zini boshqara olmaydigan shaxsni tarbiyasiz deyiladi. Biroq to`yga sovg`asiz kelganni sovg`a keltirishga, betob bo`lgan do`stini ziyorat qilmagan shaxsni ziyorat qilishga hech bir holatda davlat kuchi bilan majbur qila olish imkoni yo`q. Shuning uchun ham odatiylik meyorlariga zid harakat din va ahloq meyorlari kabi moddiy javobgarlikni keltirib chiqarmaydigan va ijtimoiy munosabatlarni faol tartibga solish uchun yetarli bo`lmagan meyorlardir.