13-mavzu: Huquq normalari va funktsiyalari Reja

Ijtimoiy meyorlar.

Jamiyat hayoti tartibga solinishini ta’minlaydigan ijtimoiy meyorlarga urf-odat, marosim, Ahloq, din, tadbirkorlik muomalasi, etiket, odatiylik, oila, korparativ va huquq meyorlari kiradi.

Din meyorlari. Din meyorlari, Olloh tomonidan yuborilgan va Payg`ambarlar vositasi bilan muqaddas kitoblarda insonlarga yetkazilgan talab va taqiqlardan tashkil topgan. Din meyorlarining bir qismi Olloh va insonlar o`rtasidagi ilohiy munosabatlarni tartibga soladi. Bular asosan Olloh va uning payg`ambarlariga e’tiqod va ibodatga taalluqli meyorlardir.

Din meyorlarining ikkinchi qismi esa dunyoviy munosabatlarni, yani insonlarning o`zaro munosabatlarini tartibga soladi. Mavjud barcha dinlar insonlarning boshqa insonlar bilan yaxshi munosabatda bo`lishlari, ularga qarshi yomon hislar saqlamazliklari, ularning mulkiga va nomusiga ko`z tikmasliklari, kambag`al bo`lganga yordam berishlari, yolg`on gapirmasliklari, ta’magirlik qilmasliklari bilan bog`liq juda ko`p talab va taqiqlar bordir ki, ular insonlar o`rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishga xizmat qiladi.

Diniy meyorlarning qo`ygan talab va taqiqlariga zid hatti-harakat qilganlar duchor bo`ladigan javobgarlik ma’naviydir. Bu esa gunohkor bo`lish va Oxiratda Olloh nazarda tutgan jazoga duchor bo`lish shaklida namoyon bo`ladi. Yani diniy meyorlarga muvofiq hatti-harakat qilmaganlar hayot bo`lgan vaqtda emas, balki o`lganlaridan keyin jazoga duchor qilinadilar. Javobgarlikning bunday xususiyatga ega bo`lishi tufayli din meyorlari ijtimoiy munosabatlarni faol tartibga sola olmaydi. Masalan, ijtimoiy jihatdan zayif holatda bo`lganlarga yordam berish diniy meyorlar talablaridan biridir. Ko`pchilik Ollohning bu talabini fitra va zakot sifatida amalga oshiradi. Lekin agar ma’lum bir inson diniy meyorlarga rioya qilmasa va undan yordam istagan bir muhtojga yordam bermasa, uni yordam berishga majburlashga hech kimning huquqi yo`qdir. Chunki diniy meyorlarga rioya qilmaganlik uchun javobgarlik moddiy emas, balki ma’naviy javobgarlikdir, yani diniy meyorlarga rioya qilmaganlarni bu meyorlarga davlatning majburlash imkoniyatidan foydalanib rioya qilishga majburlash imkonsizdir. Hatto muhtoj ahvolda qolgan kishi bu shaxsning ota-onasi bo`lsa ham holat o`zgarmaydi. Uni din talablariga binoan sen ota-onangga yordam berishga majbursan deb majburlash mumkin emas. Chunki bunday huquq ham vakolat ham hech kimda yo`q.