|
Nafosatli faoliyatning asosiy xususiyatlari ham nafosatli ehtiyolar bilan belgilanadi. Nafosatli faoliyat inson moddiy yoki ma'naviy faoliyatining o'zagi, mag'zi bo'lib, uning barcha shakllari inson kuch-qudrati mohiyatining erkin ifodasi bo'lib borgani sari nafosatli mazmun kasb etaveradi. Shunday qilib, nafosatli faoliyat boshqa shakllarining «insoniylik» mezoniga aylanadi.
Nafosatli faoliyat nisbatan badiiy faoliyatda, ya'ni san'atda eng «toza» holda ko'rinadi. Shu bois san'at nafosatli faoliyatning ixtisoslashgan ko'rinishidir. Inson faoliyatining asl xususiyatlarini anglash uchun san'atga murojaat qilish maqsadga muvofiq keladi. Chunki, san'at o'z tabiatiga ko'ra ijodiy maqsadga qaratilgan.
Nafosatli faoliyat moddiy ishlab chiqarishning barcha sohalarini mehnat sharoitlarini ham, mehnat samaralarini ham qamrab oladi. Ijtimoiy shart-sharoitlar mehnatning nafosatli jihatlari rivojlanishga xizmat qiladi. Noqulay ijtimoiy sharoitlar mehnatning nafosatli, ijodiy tabiatini mavh etadi.
Ishlab chiqarish muhitining nafosatli jihatlarini vujudga keltirish, unga «ma'naviy qadriyat» maqomini berish dizayn (texnika nafosatshunosligi)ga oid rasm-chizmalar, modellar, bezaklar vositasida ham amalga oshiriladi.
Dizayn sanoatni loyihalash va ishlab chiqarishni uyushtirishda narsalar-chizmalar, rasmlar, modellarning maqsadga muvofiqligini va texnologik foydaliligini hisobga olish faoliyatining ajralmas qismidir. Sanoatda keng iste'mol mahsulotlaridan, nodir dastgohlar va asboblarni loyhalash va yaratish ishida turli-tuman kasb egalari-muhandislar, texnologlar, ishchilar, iqtisodchilar, boshqaruvchilar, ruhshunoslar, sosiolog-ijtimoiyshunoslar qatnashadilar. Bu yerda dizaynchi-musavvir-loyiha yaratuvchi alohida mavqyega ega: uning zimmasiga nafosatli qiymatga ega bo'lgan mahsulotlar va mehnat qurollarini yaratish burchi yuklangandir. Ishlab chiqarish bilan istyemol, ishlab chiqaruvchi bilan iste'mol qiluvchi o'rtasidagi o'zaro munosabatlarni uyg'unlashtirishtirib turish dizaynchining eng muhim vazifasidir. Dizaynchi birinchi navbatda ishlab chiqarish sohasida imkon qadar iste'molchi manfaatlari tomonida turadi. Ikkinchidan, u iste'molchi, extiyojlarini faol shakllantirib va uyg'unlashtirib boradi. Bu yerda dizaynchining estetik madaniyati, estetik didining tabiati va mazmun hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.
Dizayn san'atdan baxra oladi. San'at bilan dizayn o'rtasida umumiylik bo'lsada, ular estetik faoliyatning ikki xil turlaridir. Dizayn san'atdan qanday farq qiladi? Ayonki, san'at badiiy faoliyat u yoki bu ko'rinishida faqat g'oyalargina emas, balki narsalar ishlab chiqarish bilan bog'liq. Lekin bk yerda narsalar ishlab chiqarish yordamchi (qo'shimcha) vazifani bajaradi. San'at avvalo ma'naviy boylik yaratish turi, ong va bilish sohasidir. Bu, san'atning tub mohiyatini ifodalaydi.
Dizayn esa moddiy-amaliy faoliyat turiga kiradi. Dizayn mahsulotlar san'at asarlaridan farqli ravishda vokelikning in'ikosini emas, balki uning nafosat qonunlariga binoan yaratilib, san'at amaliyotining aynan o'zini anglatadi.
San'at bilan dizayn o'rtasidagi farq haqida gapirganda, san'at asari qaysi moddiy tizimiga mansubligidan, qaysi muhitda vujudga kelganligidan qat'i nazar, mustaqil qiymatga ega ekanini ta'qidlash kerak. Dizayn mahsuloti esa narsalar tizimining ajralmas qismi bo'lib, undan tashqarida amal qila olmaydi. Uning nafosatli qiymati ham muayyan narsalar «tizimi»ga qanchalik mos kelishi bilan o'lchanadi, ya'ni dizaynchi faoliyatning obyektini alohida olingan mashina emas, balki barcha jihozlari, tashqi va ichki bezaklari qo'rinish va hakazo shakllari bilan birgalikda yaxlit olingan «mashinalar tizimi» tashkil etishi shart. Dizaynchi loyihalashtirilayotgan narsalarni, ular iste'mol buyumlari yoki texnik qurilmalar bo'lmasin, nimaga xizmat qilish shakli, rangi va boshqa tomonlarini o'zaro muvofiqlashtirish lozim bo'ladi. Bu bilan u narsalarni yaratish va iste'mol qilish jarayonida inson uchun eng qulay sharoitlani ta'minlay oladigan yaxlit nafosatli molik narsalar muhitini vujudga keltiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
