13. maruza matni7

2.  Tajribani  rejalashtirish.  Amaliy  ilmda  –  tajriba  eng  mustaqil  bilim 

tajribalardan hisoblanadi. Tajriba o’tkazish murakkab tadqiqot ish. U ancha mehnat 

va  moddiy  xarajatlar  bilan  bog’langan.  Shuning  uchun  ham  tajriba  tadqiqotni 

usullarini  o’rganish  juda  muhim  masalalarga  kiradi.  Chunki  tug’ri  olib  borilgan 

tajriba, unga sarflanadigan vaqtni kamaytiradi. 

Tajribani  rejalashtirish  sxema  bo’yicha  avval  qo’yilgan  tajribalarni, 

sinovlarni  ketma  ket  bir  rejada  to’plash.  Tajribani  rejalashtirishni  maqsadi  kam 

sarflarda maksimum informasiya olish. 

Har bir tajribani 4 ta asosiy bosqichga bo’lish mumkin: 

1-chi bosqich - tajriba masalasini qo’yish yoki masalani maqsadi. 

2-chi bosqich - tajribani rejalashtirish. Ya’ni tajribalarni birma bir qo’yish va 

ularni tartib soni. 

3-chi  bosqich  -  tajribani  bajarish.  Bu  bosqichda  uskunalarni  tayyorlash, 

ularni ishga solish, tajribani o’tkazish  va olingan natijalarni tekshirib chiqish. 

4-chi  bosqich  -  tajribani  olingan  natijalarini  tahlil  qilish  va  bu  natijalar 

asosida xulosa qilib berish. 

Har bir bosqichni alohida ko’rib chiqamiz. 

Tajriba masalasini qo’yish – bu qo’yilgan ishlarni umumlashtirish. Tajribani 

masalasini  aniq  qo’yish  kerak.  Chunki  bu  tadqiqot  obyektni  logik  modelini 

ko’rishdir  va  bu  masala  avval  qo’yilgan  ish  gipotezasining  aniq  tajriba  maqsadini 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com

---

 

14

uz ichiga oladi. 

Tajribani 

maqsadi 

- 

ilmiy-tadqiqot 

ishlarni 

umumlashtirish, 

optimallashtirish. Nazariy tadqiqot natijalarini tekshirish va isbotlash uchun tajriba 

ishlar  olib  boriladi.  Texnika  va  texnologiyadagi  olib  boriladigan  barcha  tarjibalar 

shu  guruhga  kiradi.  Optimizasiya  –  tajriba  yo’li  bilan  tadqiqot  parametrlarini  eng 

qulay  yechimini  izlash.  Tajribani  optimizasiyalash  masalasi  oldindan  nazariy 

isbotlashni  natijalar  amalini  nazorat  qilishni  talab  qilmaydi.  Tajribani  maqsadini 

umumiy frazalar bilan ifodalamasdan konkret ko’rsatish kerak.