13. maruza matni7

5.  Sug’oriladigan  tuproq  sharoitida  o’tkaziladigan  dala  tajribalarining 

xususiyatlari.  Sug’oriladigan  tuproq  sharoitida  o’tkaziladigan  tajribalarda  katta 

uslubiy  yondashishni  talab  etib,  yolg’iz  farqlilik  omiliga  dialektik  to’g’ri 

tushunchaga ega bo’lish kerak. 

 

O’rganilayotgan  omilning  hamma  variantlari  uchun  bir  xil  bo’lishni  tashkil 

etish,  bu  mexanik  ravishda  tenglashtirish  deb  qaralmay,  balki  tadqiqot  uchun 

ko’zda tutilgan aniq fandir. Bu fanda tadqiqotchi haqiqatda ma’lum bir variantning 

(navning)  qolgan  variantlarga  nisbatan  yuqori  samarali  ekanligini  ajrata  olish 

masalan,  texnik  o’simliklar  tajribasida  sug’oriladigan  variant  qatorlari  o’t 

bosmagan va qotib qolmagan bo’lsa, yonidagi sug’orib yeri qota boshlagan variant 

qatorini  chopganda  birga  qo’shib  chopib  yubormaslik  kerak.  Bu  yerda,  birinchi 

variant  tajriba  maqsadi  qurg’oqchilikka  chidamliligini  va  ishlov  berilmaganda 

o’simlik  o’zini  qanday  tutishini  o’rganishdan  iborat.  Ikkinchi  tajriba  maqsadi 

sug’orish va uning ketidan chopiq qilishni o’rganish. 

 

Undan  tashqari  sodir  bo’lishi  mumkin  holatlardan  biri  yuqoridagi  ikki 

variantda bir xil ko’chat soni qatorlarda qoldirilishi. Bu yerda ham mexanik tenglik 

yaratilib  tajribada  optimallik  va  maqsadga  muvofiqlik  prinsiplari  qo’pol  holda 

buziladi.  Natijada  o’rganilayotgan  uslubning  effekti  haqidagi  olinayotgan 

informasiya  yolg’on,  xulosa  ishonchsiz,  chunki  yuqori  hosil  sug’oriladigan  yer 

uchastkasida  ko’proq  ko’chat  soni  hisobiga  olinishi  mumkin,  sug’orilmaydigan 

yerda  siyrak  ko’chatlar  soni  ko’p  bo’lishi  bu  yerda  namlik  yetishmasligi  bilan 

hosildorlikning juda kamayib ketishiga olib keladi. Shuning uchun ham yuqoridagi 

kabi  misollarda,  hyech  qachon  sug’oriladigan  va  sug’orilmaydigan  yer  uchastka 

variantlarida bir xil ko’chat soni olishga harakat qilinmaydi. Ular har xil bo’lib, har 

bir sharoit uchun optimal bo’lishini ta’minlanishi metodik jihatdan to’g’ri bo’ladi. 

 

Sug’oriladigan yer uchastkasida dala tajribasi o’tkazishning xususiyatlaridan 

eng  asosiysi  o’rganilayotgan  variantlar  o’simliklarini  sug’orishdir.  Sug’orish 

tadbirlarini  amalga  oshirishda  o’ziga  xos  muammolar  ham  mavjuddir.  Bu 

muammolar,  variantlar  qatorlariga  suvning  to’g’ri  bir  xilda  taqsimlanishi  va 

regulyator barpo etish bilan bog’liq. 

 

Sug’orish  normasining  variantlarda  ozgina  o’zgarib  ketishi  ham  tuproq 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com

---

 

41

namligining  tajriba  uchastkasida  har  xil  bo’lishiga  olib  keladi.  Hosildorlik 

variantlar  orasida  o’zgarib,  o’rganilayotgan  omil  effektini  mavhumlikka  olib 

keladi.  Bunga  yo’l  qo’ymaslik  uchun  tajriba  uchastkasini  tajribaga  tayyorlash 

vaqtida izchil kapital tekislanadi.  

 

Tajriba  uchun  ajratilgan  maydonda  10-15  sm  lik  egrilik  sezilsa,  u  kapital 

plantirovka  qilinadi.  Agar  tajribada  o’rganilayotgan  omil  suv  rejimini  o’rganish 

bo’lsa,  bu  tadbirning  ahamiyati  yanada  oshadi.  Tajriba  uchastkasida  qatorlar 

uzunasiga qarab ma’lum bir nishablikka ega bo’lishi kerak. Bu nishablik 100 metr 

uzunlikka 0.01-0.02 yoki 0.001-0.008 (0.1-0.8m) bo’lishi kerak.