13-ma`ruza. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishning xorijiy mamlakatlar tajribasi. Reja

ichki amaliyotda ko'rib chiqilishi kerak bo'lgan qo'llab-quvvatlash 
mexanizmlari:
1. Mamlakat iqtisodiyoti uchun ustuvor bo'lgan sohalarda kichik va o'rta 
biznes uchun soliq imtiyozlari, shuningdek, kichik va o'rta korxonalarga sarmoya 
kiritadigan investorlar uchun. 
2. KO'Bni tartibga solish tizimini soddalashtirish va normalarni yangilash. 
3. Kichik va o'rta biznes uchun davlat buyurtmalariga kirishni ta'minlash. 
4. KO'Bni qo'llab-quvvatlashning mavjud usullari to'g'risida ma'lumotni 
yanada qulayroq qilish uchun bir qator tadbirlarni o'tkazish. 
5. KO'Blarga investitsiya kreditlari berish bo'yicha davlat kafolatlari 
hajmining o'sishi. 
8. Qishloq xo'jaligi KO'Blariga nisbatan mavsumiy tsikllarni yumshatish 
siyosati. 
9. Muvaffaqiyatli ishbilarmonlarni tajribalarini intiluvchan tadbirkorlar bilan 
bo'lishishga undaydigan maxsus dasturlarni amalga oshirish. 
11. Kichik va o'rta biznes sub'ektlarining qulay ishlashi uchun qulay sharoitlar 
yaratish, qarz resurslaridan foydalanishni osonlashtirish, maqsadli imtiyozli 
kreditlar berish. 
13. Kichik biznesni qo'llab-quvvatlash bo'yicha ixtisoslashgan davlat organini 
yaratish. 
Xulosa qilib shuni ta'kidlaymizki, dunyo etakchilarining katta umidlari 
o'zining yuqori salohiyatini namoyish etgan KO'B sektori bilan bog'liq. Rossiyada 
kichik biznes o'z sayohatining boshida, ammo uning muvaffaqiyatli rivojlanishi 
uchun barcha imkoniyatlar to'liq mavjud. Davlat siyosati KO'Bni rivojlantirish 

---

uchun, ayniqsa, maksimal ijtimoiy-iqtisodiy samara beradigan faoliyat yo'nalishlari 
uchun eng qulay sharoitlarni yaratish printsipiga asoslanishi kerak. 
2013-2014 yilgi Jahon raqobatbardoshligi to'g'risidagi hisobotga ko'ra, AQSh 
raqobatbardoshlik reytingida 148 mamlakat ichida 5-o'rinni, Kanada 14-o'rinni 
egalladi. Taqqoslash uchun Braziliya 56-o'rinni, Argentina 104-o'rinni egalladi 
foydalanishi kerak deb taxmin qilinadi.
ARGENTINA Ushbu mamlakat uchun kichik va o'rta biznes mamlakat YaIM 
o'sishining asosiy manbalaridan biri hisoblanadi, chunki u 37,5% ni tashkil qiladi. 
Hamma joyda bo'lgani kabi, kichik biznes davlat tomonidan imtiyozli soliqqa 
tortish yordamida qo'llab-quvvatlanmaydi. Ushbu mamlakatda soliq stavkalari 
kichik soliq to'lovchilar uchun maxsus soliq rejimi o'rnatilgan bo'lsa-da, korxona 
olib boradigan faoliyatiga qarab belgilanadi. Ajablanarlisi shundaki, Argentinada 
birinchi navbatda eksportga yo'naltirilgan kichik biznesga ustunlik beriladi. Uni 
qo'llab-quvvatlash uchun "ProArgentina" dasturi yaratildi, u moliyalashtirishga 
emas, balki xorijiy mamlakatlarni bozorlarga chiqarishga ko'maklashishga 
qaratilgan. Kichik biznesni rivojlantirish uchun infratuzilma yaratishda, resurslar, 
texnologiyalar va ishlanmalar olish uchun imtiyozli shartlarda, shuningdek, 
tadbirkorlarni o'qitish va ularning malakasini oshirishda davlat tomonidan qo'llab-
quvvatlanish eng aniq aks etadi. Argentina qonunlarining yana bir xususiyati 
shundaki, banklar kichik korxonalarga kapital va qimmatli qog'ozlar bozoriga 
kirishni ta'minlashi shart. Bugungi kunda mamlakatda Kichik va o'rta biznesni 
rivojlantirish milliy jamg'armasi mavjud bo'lib, uning yordami bilan ular o'z 
faoliyatlarini o'rta va uzoq muddatli istiqbollarda moliyalashtirish imkoniyatiga 
ega. 
Davlat kafolati jamg'armasi kichik biznes sub'ektlariga qo'shimcha 
muammolarsiz kredit olish imkoniyatini beradi va agar u tijorat banklaridan 
olinadigan bo'lsa, u holda to'lovlar narxining bir qismini qoplash mumkin. 2009-
2014 yy 2010 yildan beri mamlakatda siyosiy beqarorlik pasayib bormoqda. 2011 
yildan keyin inflyatsiyaning keskin pasayishi kuzatildi. Biroq, hukumatning 
mamlakatda kichik biznesni rivojlantirishga qaratilgan barcha sa'y-harakatlariga 
qaramay, kichik korxonalar soni asta-sekin kamayib bormoqda. Soliq stavkalari 
o'sib bormoqda va samarasiz davlat byurokratiyasi ishlab chiqilmoqda.
2012 yilda Kanada hukumati xususiy va xorijiy investitsiyalarni jalb qilish 
uchun qulay sharoitlar yaratish, innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash hamda 
mamlakat aholisining to'liq ish bilan ta'minlanishini ta'minladi. 2008 yilda 
hukumat ekologiya, tabiiy resurslar va energetika, sog'liqni saqlash va axborot 
texnologiyalari sohalarida innovatsiyalarni rivojlantirishga qaratilgan siyosatni 
amalga oshirdi. Markaziy funktsiya jarayonning barcha ishtirokchilari o'rtasida 
o'zaro aloqalarni o'rnatish edi. Ushbu siyosat asosan kichik biznesni 
rivojlantirishga qaratilgan edi, chunki ushbu strategiyani amalga oshirish ularning 
elkasiga tushdi. Bundan tashqari, bunday strategiya Kanadadagi kichik biznesni 
federal byudjet tomonidan qo'llab-quvvatlanishini rad etdi. Innovatsiyalar Kanada 
hukumati tomonidan federal darajada dasturlar, markazlar, komissiyalar va 
kengashlarni shakllantirish orqali faol qo'llab-quvvatlanadi.

---

BRAZILIYA Ushbu mamlakat uchun kichik biznes - bu farovonlikning 
asosiy sabablaridan biri, chunki aynan shu sohada mamlakat umumiy ish bilan 
band bo'lgan aholisining 52% ishlaydi, bu mamlakat YaIMning 20% tashkil qiladi. 
Kichik biznes uchun qulay muhit yaratish uchun eng ko'p ishlatiladigan 
vositalardan biri bu soliqqa tortish tizimidir. Braziliyada soliqqa tortish tizimining 
o'ziga xos xususiyati kichik biznes uchun yagona soliq stavkasini belgilashdir. 
Bundan tashqari, 2012 yil 1 yanvarda qonun qabul qilindi, unga ko'ra 120 ming br. 
kichik biznes sohasida shug'ullanadigan korxonalarning mumkin bo'lgan yalpi 
daromadi darajasi ko'tarildi (hozirda u 360 ming mlrd. real).
Jahonning barcha rivojlangan mamlakatlarida tadbirkorlik va kichik biznesni 
qoilab-quvvatlash davlat iqtisodiy siyosatining mustaqil tarkibiy qismi hisoblanadi. 
Kichik biznesning rivojlanishiga iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish, xizmatlar 
ko‘rsatish sohasining yuksalishi, bandlikning o‘sishi, texnologik taraqqiyot va 
normal raqobat muhim omili sifatida qaraladi. Tadbirkorlik (biznes)ning 
rivojlanishini tartibga solib turish uchun ko‘p mamlakatlarda maxsus organlar 
(xizmatlar) tashkil etilgan.
Amerika Qo'shma Shtatlarida Kongress tomonidan 1953-yilda “Kichik biznes 
ma’muriyati” degan maxsus tashkilot tuzilgan. U xususiy sektorga ko‘maklashish, 
uni moliyalash va kreditlash ishlarini juda yaxshi yo`lga qo‘ygan. Kichik biznes 
ma’muriyati kichik biznesni qoilab-quvvatlash maqsadlariga qaratilgan 45 milliard 
dollarlik budjetga ega. Bundan tashqari, tabiiy ofatlardan ziyon koigan tadbirkorlar 
uchun moijallangan 5 milliard dollarlik qo‘shimcha m ablagi ham bor. Kichik 
biznes ma’muriyatining 90 dan ortiq mintaqaviy va hududiy boiim lari tuzilgan. 
Ular joylarda xususiy sektor subyektlari oldida tugiladigan har qanday muammoni 
kechiktirmay hal etishni asosiy maqsad qilib olgan. Kichik biznesga oid birinchi 
qonun 1953-yilda qabul qilingan, undan so‘ng esa yana ko‘plab huquqiy hujjatlar 
qabul qilingan. Ularning bajarilishini shu ma’muriyat qoshida tuzilgan Advokatura 
qattiq nazorat qilib boradi. Bu Advokatura ma’muriyat kabi yuqori maqomga ega. 
Uning rahbari AQSh Prezidenti tomonidan tayinlanadi va faqat Prezident va 
Konressga hisobot beradi. Advolcatura vakillan Kongress yig‘ilishida kichik 
biznes manfaatlarini himoya qiladilar va xususiy sektorga ma’muriy bosim 
ko‘rsatish holatlarini bartaraf etadilar. Qonunlarga davlat idoralari ham, kichik 
biznes vakillari ham birday amal qiladilar. 2003-yilda kichik biznes ma’muriyati 
tomonidan xususiy sektorga 200 mln dollar yo‘naltirilgan. Bunday xarajatlar o‘zini 
oqlaydi. Chunki kichik biznes subyektlari va ularning foydasi qancha ko p bo Isa, 
budjetga shuncha ko‘p mablag‘ tushadi. Kichik biznesni qo llab-quvvatlovchi 
tashkilotlar vakillarining fikricha tadbirkorlar oldida vujudga keladigan muammo 
pulning yetishmasligidan emas balki aksar hollarda bilimning yetishmasligidan 
kelib chiqadi. Shuning uchun ham joylarda tadbirkorlar uchun bepul kutubxonalar 
va maslahatxonalar tashkil etilgan.
Yaponiya XX asrning 40-yillarida mamlakat hukumati qoshida Kichik va 
o‘rta korxonalar boshqarmasi” tashkil etilgan. Kichik biznesni qoilab-quvvatlashni 
milliy davlat markazlari kichik biznesni rivojlantirish umumdavlat dasturini 
bajarish yo‘li bilan amalga oshiradilar. Shunday markazlardan 170 ta tuzilgan va 
faoliyat 
yuritib 
kelmoqda. 
Bundan 
tashqari, 
kichik 
korxonalarning 

---

raqobatbardoshligini yuqori darajada tutib turish uchun har bir prefekturada davlat 
texnologik dasturmi amalga oshirishga javob beradigan davlat texnologik 
markazlari mavjud. Barcha markazlar faoliyatini Kichik va o‘rta korxonalar 
oshqarmasi muvofiqlashtirib boradi. Yaponiyada kichik va o‘rta korxonalarni 
qoilab-quvvatlashda quyidagilar ishtirok etadilar:
- davlat;
- o’zini o ‘zi boshqarish hududiy organlari;
- moliyaviy tuzilmalar;
- o‘quv yurtlari.
Davlat kichik va o‘rta korxonalarni turli xil imtiyozlar va soliqlami 
kamaytinshm moliyalashni, oliy maktab (tashqi savdo va sanoat vazirligi) ga 
qarashli o‘quv yurtlarida boshqaruvchilar, sohiblar, ma’murlar stajirovkasini y oida 
qo‘yish orqali qoilab-quvvatlaydi.
Mintaqaviy madad o‘zini o‘zi boshqaruvchi jamoat tashkilotlari tomonidan 
moliyaviy ta’minlashni, savdo va sanoatda rahbarlik qiish markazi yordamida 
savdo-sanoat palatasi hamda kichik va o‘rta korxonalar uyushmasi Markaziy 
jamiyati mutaxassislarining bepul maslahatlarmi y oiga qo‘yishni o‘z ichiga oladi. 
Moliyaviy tuzilmalar ham kreditlashni, ham banklarda maslahat markazlarini 
tashkil etishni amalga oshiradilar. o‘quv ymtlari kichik va o‘rta biznes uchun 
kadrlar tayyoriab beradilar.
Ana shunday qoilab-quvvatlash natijasida Yaponiyada kichik va o’rta 
korxonalar soni ko‘payib bormoqda. Ularning ulushi hukumat buyurtmalarida 45 
foizni, jamoat tashkilotlarining buyurtmalarida 32 foizni tashkil etadi. Sotilayotgan 
sanoat mahsulotlarining 55 foizi, ulgurji savdoning 60 foizi, chakana savdoning 80 
foizi kichik va o‘rta biznesga to‘g‘ri keladi. Sanoat korporatsiyalari 
mahsulotlarining qariyb 40 foizi kichik va o‘rta yordamchi pudratchilar ishtirokida 
ishlab chiqariladi.
Buyuk Britaniyada hukumat tadbirkorlik faoliyatining umumiy ijtimoiy-
iqtisodiy sharoitlarini ta’minlash y o ii bilan, shuningdek, bevosita qoilab-
quvvatlashning turli-tuman iqtisodiy, tashkiliy, huquqiyme’yoriy usullaridan 
foydalanib, kichik biznesga ta’sir etadi.
Fransiyada kichik biznesni qoilab-quvvatlash hukumat faoliyatining muhim 
bir yo‘nalishi hisoblanadi. Kichik korxonalarni kerakli axborot bilan ta’minlash, 
ularning tovarlarini oiishiga ko‘maklashish, kichik va o‘rta firmalarning eksportga 
moyilligini rag‘batlantirish, moliyaviy ko‘mak - bular kichik biznesni qoilab-
quvvatlash yoilaridir, Lekin frantsuz mutaxassislarining fikricha, baribir kichik 
biznesni rivojlantirishning yaxlit siyosatini ishlab chiqish, milliy va mahalliy 
darajadagi xatti-harakatlami muvofiqlashtirish talab qilinadi.
Koreya Respublikasida kichik biznesga ko‘maklashish siyosatini butun 
tashkilotlar tizimi amalga oshiradi. Bu masalalaming barchasini kichik biznesga 
doir maxsus qonun tartibga soladi. Bu qonun davlat muassasalari — kichik 
biznesga koinaklashish organlarini tuzishni ko'zda tutadi. Lekin u yerda kichik 
biznesga ko‘maklashish ishlari shunday tashkil etilganki, kichik korxona chetdan 
aniq yordam kutmay o`zi oyoqqa turib olish “immunitetini”, o‘sish va rivojlanish 
xususiyatlarini o‘zi ishlab chiqadi. 

---

Shuni ta’kidlash lozimki, jahonda kichik biznesni qo`llab-quvvatlamaydigan 
mamlakatlar ham bor. Masalan, Avstraliyada davlat kichik tadbirkorlikni sira 
qoilab-quvvatlamaydi. Natijada kichik korxonalar yirik firmalar bilan boiadigan 
raqobatda yutqazadilar. Ayrim mamlakatlar (AQSh, Germaniya, Osiyodagi ba’zi 
mamlakatlar)da esa davlat tomonidan qoilab-quvvatlash hamma kichik 
korxonalarga taalluqli bo`lmaydi. Korxonalarning noqulay hududda joylashganligi 
va ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatiga qarab ularni qoilab-quvvatlashga alohida alohida 
yondashiladi.