13. Лекция кк этнологтя 2-к

Orayliq ha`m qubla Amerika xaliqlari: Amerika materiginin AQSh penen Meksika shegarasinin 

qubla bolimi Latin Amerikasi dep ataladi. Latin Amerikasi ma`mleketlerinin 2/3 bo`liminde ispan tili 

rasmiy  til  dep  qabil  etilgen`.  Braziliyada  Portugal  tili,  qishqen`e  ma`mleketlerde  frantsuz,  inglis, 

golland  tili  ma`mleketliq  til  dep  qabil  etilgen`.  Bul  ma`mleketlerdin  jamiyetlik  ekonomikaliq 

rawajlaniwi  ha`r  qiyli,  maselen:  Amerika,  Braziliya  ha`m  Ven`esuella  rawajlangan  ma`mleketler 

qatarina qiredi. Ol og`an qon`silas ma`mleketlerdin` ekonomikaliq ko`rsetkishleri og`ada to`men.  

Latin Amerikasinin xalqinin etnikaliq quramida ha`r turli. Uzaq jillar dawaminda jergiliqli xaliqlar 

menen  kelgendi  evropalilar  ha`m  millionlap  qul  etip  keltirilgen  Afrikalilar  aralaspalarinan  payda 

bolgan. Ha`zirgi ma`mleketlerdin o`zine tan milliy ma`deniyati, xaliq tvorchestvosi qa`liplesken. Latin 

Amerikasinin  jergiliqli  xaliqlari  o`tmishte  joqari  rawajlangan  maden`iyat  do`retip  tek  Latin 

Amerikasinda emes dun`ya ma`deniyatinin rawajlaniwina u`lken u`les qosqan. Meqsiqa territoriyasina 

adamlar bunnan 15-20 jil burin kele baslagan. Olar da`slep Tinish okean jagalarin boylap otirip, keyin 

ishki  oypatliqlarga  tarqalgan.  B.e.sh.  4-min`inshi  jilliqlardan  baslap  bul  jerde  da`slepki  diyxanshiliq 

payda  boladi.  B.e.sh.  I-min`inshi  jilliqlardin  aqirinda  bul  jerde  al`meklar  ha`m  sopoteklardin`  o`zine 

ta`n diyxanshiliq ma`deniyati qa`liplesedi.  

IX-X  a`irlerge  kelip  bul  maden`iyatlar  a`ste  aqirin  kriziske  ushirap  meksika  alabinda  jan`a 

elatliqlar  atstek  qa`wimleri  payda  boladi.  Olar  XIV  a`sir  baslarinda  arqa-batis  rayonlarina  jarisip 

a`yyemgi  ma`deniyat  orinlarin  iyelep,  o`z  tillerin  saqlap  qalgan,  Atstekler  qu`diretli  ma`mleket 

birikpesine  tiykar  saladi.  Qubla  Amerikada  ja`ne  de  maya  xaliqlari  joqari  ma`deniyat  payda  etken 

xaliqlar esaplanadi. 

 Mayalilar  ispanlilar  basip  kelgenge  qatar  qu`diretli  ma`mleketke  aylanadi.  Bul  jerde  bir  qansha 

rawajlangan  diyxanshiliq  xojalig`i  qaliplesip  diyxanshiliqtag`i  tiykarg`i  qurallardi  mis  ha`m  altinnan 

aralastirip  tayarlagan.  Maya  qa`wiminin`  kalendari  menen  matematikaliq  esaplawlari  20-a`sirdegi 

dun`ya ilimpazlarin tan`landiradi. Jil esabin bir  minutqa deyin  aniqlap qalendar duzgen.  Kalendar 20 

ku`nlik aydan ha`m qe ku`nlik ha`pteden ibarat bolgan. Olar 20 jildan bir u`lken tas taxtag`a 10-iroglif 

sistemasina  tiykarlangan  mayya  jaziwlari  menen  su`wretler  jaziwlar  ha`r  qiyli  duwalar  tariyxiy 

waqiyalardi jazip qaldirgan.