13. Лекция кк этнологтя 2-к

1. Kepella alti gruppag`a boledi. 

2. Qubla-shig`is Afrika tilleri 

3. Jana qubla Uel`s tili 

4. Arqa ha`m Orayliq kvinsloid tili 

5. Orayliq ha`m qubla-batis Avstraliya tili 

6. Arixemlen`d tili 

7. Arqa ha`m Arqa-batis territoriyadag`i ko`plegen basqa tiller.  

Barliq tiller o`z duzilisi aniqliqi ha`m so`z baylig`i menen o`zgesheliklerge iye. A.Kepellonin bul 

klassifikatsiyasi  ele  tamamlanbagan  ha`m  ko`pshiliq  alimlar  ta`repinen  qabil  etilmegen.  Poter 

V.Shmidt  Avstraliya  tillerin  o`z-ara  bir  birine  jaqin  eki-qubla  ha`m  batis  gruppalarga  boledi. 

Avstraliya  tillerinin  sana  qa`wimleri  siyaqli  500  den  artiq  xa`r  bir  til  so`z  baylig`i  grammatiqaliq 

turlerinin baylig`i menen ajiralip turadi.  

Ma`selen, orinda tilinde 10-min`nan artiq so`z bolgan ha`m 450-den artiq ha`reket belgileri bolgan. 

Avstraliyaliqlardin  ja`ne  signallar  tili  de  belgili  bolip,  ha`r  bir  na`rseni  aniq  belgiler  ja`rdemi  menen 

ta`riplegen.  Ha`r  qiyli  siziq  belgileride  ko`plegen  ma`nini  an`latqan.  Ja`ne  de  olardin`  quwanish, 

qa`wip, qayg`i signallarida qen` tarqalgan.  

Melaneziya  atawlarinda  burinnan  xaliq  jasap  kelmekte.  Jergilikli  tiykarg`i  xalqi  negroidlar 

rassasindag`i  buyra  shashli  qara  den`eli  adamlar  bolip  esaplanadi.  Olardin  ayirim  turleri  (papuas, 

pigmey, h.t.b.) basqa atawlarg`a qon`is basqannan son` qirilip ketken. Bo`lek atawlarda jasagannan sol 

olar  a`sirler  dawaminda  ayiriqsha  turmis  qeshirip,  o`zli-o`zi  sonday-aq  basqa  qorshap  turgan 

ortaliqtag`ilar  menende  az  baylanista  bolg`an.  Demek  baylanis  bolg`an.  Bug`an  Okeaniya  atawinda 

jasawshi  qa`wimler  arasindag`i  ma`deniyattin`  uqsaslig`i  guwa  bola  aladi.  Sonday-aq  tildin`  taraliwi 

meloneziya  tili  jergilikli  a`yyemgi  dialektler  tiykarinda  duzilip,  ol  son`  kelip  qonislasqan 

Indoneziyalilardin`  tilinede  o`z  ta`sirin  tiygizgenligi  ma`lim  boldi.  Meloneziyalilardin  kelip  shig`iw 

ma`selesi  elege  shekem  qaran`g`i  bolip  kiyatir.  Bug`an  sebep  meloneziyalilardin`  hesh  iz  qaldirmaw 

yamasa ol jerdegi klimattin` evropalilar ushin qolaysiz boliwinda shig`ar. 

A`debiyatlardi  alip  qarasaqta  meloneziya  etnogenezine  arnalg`an  maqalalardi  tabiw  og`ada  qiyin. 

Ol haqqinda Grebner ha`m Reverstende ko`re almaymiz. Biraq Shpeyzer miyneti o`zine ilayiq diqqatti 

talap etedi.  

---

 

29 

Melaneziya  xaliqlarin  antropologlar  tiykarg`i  to`rt  tipke:  papuas,  negrotoyt,  melaneziyali  ha`m 

janakamdonskiy  yamasa  shig`is  melaneziyalilar  dep  boledi.  Olardin  barlig`i  Okeaniya  shaqabindag`i 

negro-avstroidlar  yamasa  u`lken  rasadag`i  ekvatriallar  dep  ataladi.  Olardi  ekvatoriallar  rasasina 

denesinin`  qarali,  shashtin  buyralig`i,  salistirmali  turde  murinnin`  enliligi  jaqinlastiradi.  Papuas  tipi 

Jana Gvineyanin orayliq boleginde ushirasadi. Sonday-aq papuas tipindegi usasliqlardi jan`a britaniya 

ha`m  isaqa  Irlandiya    atawinda  jasawshi  qa`wimlerdin  su`wretlerinde  uqsasliqlardin  bar  ekenligin 

ko`remiz. Negroid tipine ta`sirs qa`wimindegi adamlar qirip, olar jana Gvineya atawinin tawli ha`mde 

batis  rayonlarinda  jasaydi.  Bug`an  uqsas  gruppadag`i  adamlardi  Santo  jana  Gebrid  atawinda  da 

ushiratiwga  boladi.  :shinshi  tiptegi  adamlardi  Jana  Gvineya  atawinin  arqa  jag`alawinda  jasawshi 

yaqomul  qa`wimlerin  kirgiziwge  boladi,  olar  melaneziya  tipindegi  adamlar.  Son`g`i  to`rtinshi  tipqe 

melaneziya gruppasindag`i ostrovityanlar jatip, olar jaka komdaniyada jasaydi.