13 IV. Амалий машғулот материаллари – амалий машғулот. Ахборотнинг муҳандис техник ҳимояси Ишнинг мақсади

---

IV. АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ МАТЕРИАЛЛАРИ 
113 
IV. АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ МАТЕРИАЛЛАРИ 
 
1 – амалий машғулот. Ахборотнинг муҳандис - техник ҳимояси 
 
Ишнинг мақсади: Ахборотнинг ҳуқуқий ва муҳандис-техник 
ҳимоясини таъминлаш воситалари. 
Масаланинг қўйилиши: берилган ташкилот учун инжинер-техник 
ҳимоя ишлаб чиқилсин. 
Ишни бажариш учун намуна 
Ахборотни техник чиқиб кетиш каналлари. Маълумот майдон ѐки 
модда орқали узатилади. Бу акустик тўлқин (товуш), ѐки електромагнит 
нурланиш, ѐки матн ѐзилган бир варақ қоғоздир. Бироқ, на узатилган 
енергия, на фойдаланилган модда ўз-ўзича ҳеч қандай қийматга эга емас, 
улар фақат маълумот ташувчи ҳисобланади холос. Физик табиатига кўра 
қуйидагилар маълумот ташувчи воситалар ҳисобланади: ѐруғлик нури; товуш 
тўлқинлари; електромагнит тўлқинлар; материал ва моддалар. Табиатда 
маълумотларни ташиш учун булардан бошқалари мавжуд емас. Ўз 
манфаатларига қараб инсонлар у ѐки бу физик майдондан фойдаланиб ўзаро 
маълумот узатишнинг бирор тизимини яратадилар. Бундай тизимларни алоқа 
тизими деб номлаш қабул қилинган. Ихтиѐрий алоқа тизими (маълумот 
узатиш тизими) маълумотлар манбаи, узатгич, маълумот узатиш канали, 
қабул қилгич ва қабул қилиб олувчи ҳақидаги маълумотдан ташкил топади. 
Бу тизимлар кундалик ҳаѐтда бирор мақсад учун фойдаланилади ва маълумот 
узатишнинг расмий воситаси ҳисобланади. Унинг фаолияти ишончлиликни, 
аниқлиликни ва маълумот узатиш хавфсизлигини таъминлаш мақсадида 
назорат қилинади. Бу еса рақобатчиларнинг тизимга рухсациз киришни 
олдини олади. Бироқ, маълум шароитлар мавжудки, унда бир жойдан 
бошқасига маълумот узатиш тизими обект ва манбанинг хоҳишига боғлиқ 
бўлмайди. Бундай ҳолларда, албатта, бундай канал ўзини очиқча намоѐн 
қилмаслиги керак. Маълумотлар узатиш канали сингари бундай канал 
маълумот чиқиб кетиш канали деб аталади. У ҳам сигнал манбаи, уни 
тарқатувчи физик муҳит ва ѐвуз ниятли шахслар (бузғунчилар) томонидаги 
қабул қилувчи қурилмалардан ташкил топади. Қуйидаги 1.1-расмда 
маълумот чиқиб кетиш каналининг тузилиши келтирилган. 

---

IV. АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ МАТЕРИАЛЛАРИ 
114 
1.1-расм. Маълумотнинг чиқиб кетиш каналлари 
Маълумотлар чиқиб кетиш канали деб конфиденсиал маълумотлар 
манбасидан ѐвуз ниятли шахсгача бўлган физик йўл тушунилади. Бу йўл 
орқали маълумот чиқиб кетиши ѐки сақланаѐтган маълумотга рухсациз 
кириш мумкин. Маълумотлар чиқиб кетиш каналининг вужудга келиши 
(пайдо бўлиши, ўрнатиш) учун маълум фазовий, енергетик ва вақтдаги 
шароит ҳамда ѐвуз ниятли шахсда уларга мос маълумотларни қабул қилиш ва 
қайд қилиш воситалари мавжуд бўлиши керак. Физик хусусиятларини 
инобатга олган ҳолда маълумотлар чиқиб кетиш каналининг пайдо бўлишини 
қуйидаги гуруҳларга ажратиш мумкин: 
– визуал-оптик;
– акустик;
– електромагнит (магнит ва електрик майдонни ўз ичига олади);
– материал-буюмли (қоғоз, фото, магнитли ташувчилар, турли 
кўринишдаги қаттиқ, суюқ, газ ҳолатидаги саноат чиқиндилари). 
Визуал-оптик каналлар – бу бевосита ѐки узоқдан (жумладан 
телевизион) кузатишдир.
Маълумот ташувчи бўлиб, конфиденциал маълумот манбаси
чиқарадиган ѐки ундан қайтувчи кўринадиган, инфрақизил ва ултрабинафша 
диапазондаги ѐруғлик хизмат қилади. 
Манба 
Сигнал 
манбаси 
Мухит 
Қабул 
қилувчи 
Бузғунчилар 
Маълумот чиқиш канали 
Пайдо бўлиш табиати 
бўйича 
Визуал-оптик маълумот чиқиш каналининг синфланиши 
Нур диапазони 
бўйича 
Тарқалиш муҳити 
бўйича 
Ёруғлик 
энергиясининг 
қайтиши ҳисобига 
Объектнинг ўзидан 
чиққан нурланиш 
ҳисобига
Кўринадиган соҳа 
IQ-соҳа 
UF-соҳа 
Эркин соҳа 
Йўналтирувчи соҳа 

---

IV. АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ МАТЕРИАЛЛАРИ