13 – mashg’ulot. Mavzu: So‘rg‘ichlilar (Trematoda) sinfi. Jigar qurtining tashqi, va ichki tuzilishi, rivojlanish sikli. Ishning maqsadi: J

29 - rasm. Qoramol tasmasimon chuvalchangi:

A - boshchasi; V - germafrodit bо‘g‘im; D - tuxumga tо‘lgan bо‘g‘im: 1 - sо‘rg‘ich; 2 - bо‘yin; 3 - bachadon; 4 - tuxumdon; 5 - urug‘donlar.
Tananing keyingi qismidagi yetilgan bо‘g‘inlar ancha ingichka va uzunroq bо‘ladi. Ular urug‘langan tuxumlar bilan tо‘lgan bо‘lib, bitta-bittadan uzilib tushadi. Qoramol solityorining bо‘g‘inlarida muskullar yaxshi rivojlangan. Ular aktiv harakatlanib odamlarning anusi orqali mustaqil chiqishi ham mumkin. Lekin kо‘pincha najas bilan birga chiqadi. Solityorning tana devori, ya’ni teri-muskul xaltasi xudi sо‘rg‘ichlilarnikiga о‘xshagan regumentdan iborat.

Faqat regumentning yuza qismi har xil bо‘rtmalar yoki barmoqsimon о‘simtalar hosil qilish bilan farq qiladi. Bu о‘simtalarning ustki qismi juda ingichka mikrovorsinkalar, ya’ni mikrotrixiyalar bilan qoplangan. Bular tashqi kо‘rinishdan va fiziologik xususiyati jihatdan umurtqali hayvonlarning ingichka ichaklaridagi mikrovorsinkalarga о‘xshaydi. Bular solityorning ovqatlanishida muhim ahamiyatga egadir, chunki u tananing ovqat sо‘ruvchi yuuzasini kengaytiradi va ingichka ichakdagi tayyor oziqalarni shimib olishda muhim vazifani bajaradi.

Ovqat hazm qilish, qon aylanish va nafas olish organlar sistemasi bо‘lmaydi. Hamma zanjirsimon chuvalchanglar oziqlanish jarayonida ularning tanasida karbonsuv-glikogen tо‘plangan. Keyin uning termenal ta’sirida parchalanishida karbonat angidrid, vodorod va moy kislotalari hosil bо‘ladi. Anna shu jarayonda ajraladigan energiyadan foydalanib, solityorlar anayerobusulda nafas oladi.

Ayrim organlar sistemasi protonefridiy tarzida tuzilgan bо‘lib, parenximadagi kiprikli hujayralardan mayda naychalar boshlanadi. Asosan ikkita ayiruv kanali bor. Ular tananing orqa uchidan boshlanib, chuvalchangning yelka qismidan proglottidlarning ikkala yonidan о‘tadi va skoleksgacha davom etadi. Bu yerda esa buralgan holda chuvalchangning qorin tomoniga о‘tib, tananing orqa uchigacha davom etadi. Har bir bо‘g‘inda bu kanallar uning pastki qismida joylashgan kо‘ndalang kanal bilan qо‘shiladi va siydik pufagini hosil qiladi. U esa chiqarish teshigi orqali tashqariga ochiladi. Keyinchalik, ya’ni birinchi yetilgan bо‘g‘im uzilib tushgandan sо‘ng, ayiruv kanallarining har biri mustaqil ravishda ochiladi.

Markaziy nerv sistemasi bosh nerv tugunidan iborat bо‘lib, undan bir necha nerv tolalari chiqadi. Asosiy nerv tolalari bir juft bо‘lib, tananing ikki yon tomonida joylashgan.