13 – 17 guruh Mirzaolimov A. – amaliy mashg’ulot Mavzu

Bosqichlar	Моdellar	Diagrammalar
Меtodikalar
	Predmet soha ma’lumot modeli
Predmet soha tahlili	Ma’lumot modeli	“Mohiyat - aloqa” diagrammalari (ERD)	CHEF, Martin, Bachman, IDEFXIX, Shlaer & Mellor, Merise, IEM
		Ma’lumot modeli diagrammalari (DMD)	Martin, Bachman
		Ma’lumot tuzilmasining diagrammalari (DSD)	Jackson
		Ma’lumotlarning mantiqiy tuzilma diagrammalari  (LDS)	SSADM
		Diagrammalar UML	OOA&D
	Predmet sohaning funktsional modeli
	Jarayonlarning modeli	Biznes jarayoni model diagrammalari (kontekst diagrammasi, dekompozitsiya diagrammasi, tugun daraxti diagrammasi	IDEF0, IDEF3
		Ma'lumotlar oqimining diagrammasi	Yuordan/DeMarco, Gane & Sarson, SSADM
		Transformatsiya grafikalari	Ward & Mellor, Gane & Sarson, Hatley
		Diagrammalar UML	OOA&D
	Davlat modellari	Holat diagrammalari (STD)	Ward & Mellor, Hatley
		Hayotiy tsikllar (ELH)	SSADM
		Diagrammalar UML	OOA&D
Loyihalash	Loyihalash jarayoni modellari	Strukturaviy diagrammalar (STC)	Youtdan/Constantine Page-Jones
		Diagrammalar UML	OOA&D
Amalga oshirish		Diagrammalar UML	OOA&D

Jadvaldan ko'rinib turibdiki, tizimning butun hayot tsiklini aks ettiradigan yagona model yo'q. Shunday qilib, tizimning mavzusini tahlil qilish bosqichi uchta turdagi modellar yordamida namoyish etiladi:

• tizimdagi ma'lumotlar o'rtasidagi ichki, mantiqiy munosabatlarni tavsiflovchi ma'lumotlar modellari;

• tizimdagi ma'lumotlarni qayta ishlash yoki o'zgartirish jarayonlarini tavsiflovchi jarayon modellari;

• tizimning hodisalarga munosabati yoki javobini tavsiflovchi davlat modellari.

Diagrammalarning har biri keng ko'lamli yozuvlar yordamida namoyish etilishi mumkinligiga qaramay, ularning barchasi ma'lum bir diagrammada umumiy asosiy xususiyatlarga ega. Quyida taqdim etilgan modellarning to'g'riligini rasmiy ravishda tekshirishda dizayner tomonidan bajarilishi kerak bo'lgan qoidalar keltirilgan.

Shaxs-munosabatlar diagrammasi mavjudliklarni, munosabatlarni, munosabatlar darajalarini, sub'ektga a'zolik sinflarini, aniqlanmagan munosabatlarni, sub'ektning yuqori turlarini / pastki turlarini aks ettirishi kerak. Bundan tashqari, har bir shaxs va munosabatlar nomlanishi va ma'lumotlar lug'atiga kiritilishi kerak; har bir mavjudot diagrammada faqat bir marta paydo bo'lishi mumkin; har bir sub'ekt munosabatlarga kirishi kerak ("osilib turuvchi" mavjudotlar mavjud emas) va har bir munosabatlar birlashmaga ega bo'lishi kerak ("osilgan" munosabatlar mavjud emas). Shuning uchun ma'lumotlar bazasi yaratuvchisi sub'ektlar o'rtasidagi munosabatlar aniq bir aloqa kalitini belgilashi mumkin bo'lgan aniq ko'rsatilgan atributlar orqali bo'lishini ta'minlashi kerak.

Ma'lumotlar bazasi yaratuvchisi domen ma'lumot modelidagi har bir sub'ekt atributi uchun domen aniqlanishini ta'minlashi kerak. Shuni anglash kerakki, tahlilchilar tomonidan berilgan domen ta'rifi eng umumiy xarakterga ega (raqam, matn, sana, grafikalar va boshqalar) va loyihalash jarayonida yanada takomillashtiriladi. Ushbu bosqichda domen aniqlangan bo'lishi muhimdir.

Biznes jarayonlarining model diagrammalari faoliyat, kirish, ishlab chiqarish, boshqarish va mexanizmlarni aks ettirishi kerak. Bunday holda, barcha elementlarning nomlanishi kerak; barcha ish joylari ba'zi bir kattaroq ishlarning funktsional dekompozitsiyasi bilan olinishi kerak; har bir ish uchun nazorat tayinlanishi kerak.

Ma'lumotlar oqimi diagrammasi tashqi ob'ektlarni (ma'lumotlar manbalari va iste'molchilar), ma'lumotlarni qayta ishlash jarayonlarini, raqobatlashadigan jarayonlarni, ma'lumotlar do'konlarini, ma'lumotlar oqimlarini, jarayon filiallari ko'rsatgichlarini aks ettirishi kerak. Bunday holda, barcha jarayonlar raqamlangan bo'lishi kerak: dastlabki (boshlang'ich) jarayonda 0 raqami bo'lishi kerak; quyi darajadagi jarayonlar - 1.1, 1.2 va hk.; 1.1.1, 1.1.2 va boshqalar.

Tashkilotning hayot tsikli diagrammasi va holat diagrammasi holatlarni, o'tishni va tashqi o'tishni aks ettirishi kerak. Bunday holda, diagrammalar dastlabki holatga ega bo'lishi kerak, undan barcha boshqa holatlar olinadi. Oxirgi holatga istalgan shtatdan borishingiz mumkin. Bir vaqtning o'zida ikkita holatga o'tish taqiqlanadi; har bir o'tish o'tish va uning yonida ko'rsatilgan shart va harakatga ega.

Shunday qilib, rasmiy tekshirish protseduralari tahlilning quyidagi jihatlarini tekshirishga qaratilgan: har bir korxonada o'ziga xos identifikator mavjudmi; sub'ektning misollarini yaratadigan funktsiya mavjudligi; sub'ektni nazarda tutadigan kamida bitta funktsiyaning mavjudligi va boshqalar. Rasmiy tekshirish quyidagi pragmatik mulohazalarga asoslanadi: nima uchun agar u hech qachon ishlatilmasa yoki unga kirish imkoni bo'lmasa, shaxsni yaratish kerak; nima uchun noyob identifikatsiya qilinishi mumkin bo'lmagan shaxsni yaratish va h.k.

Shuni esda tutish kerakki, domenlarni tahlil qilish va ma'lumotlar bazasini loyihalashda qo'llaniladigan eng zamonaviy CASE vositalari tasvirlangan rasmiy protseduralarni avtomatlashtirish uchun bir qator imkoniyatlarga ega.

Modellarning sifatini tekshirishning rasmiy protseduralari ma'lumotlar bazasi dizaynerlariga ularning "rasmiy" ishonchliligiga ishonch hosil qilishlariga imkon beradi, ammo ularning mavzu doirasi doirasida tashqi dunyoning haqiqiy holatini qanday qilib etarli darajada aks ettirishini baholashga imkon bermaydi. Shu sababli, ko'pincha domenni modellashtirish natijalarini tekshirish uchun norasmiy protseduralarga murojaat qilish talab etiladi.

Norasmiy protseduralar tahlilchilar, vazifalar menejerlari, oxirgi foydalanuvchilar va barcha avtomatlashtirilgan bo'limlarning menejerlari bilan shaxsiy suhbatlar o'tkazishdan, barcha loyiha ishtirokchilarining seminarlar va uchrashuvlarini o'tkazishdan, shuningdek mavzu mavzusini tahlil qilish uchun materiallarni o'rganishdan iborat. Norasmiy protseduralar jarayonida muhim xatolar aniqlanishi mumkin (masalan, mavzu sohasining mohiyatini yo'qotish), bu ma'lumotlar bazalarini loyihalash va amalga oshirishning ba'zi natijalarini qayta ko'rib chiqishga olib kelishi mumkin, natijada loyihani rejalashtirilgan muddati tugamasligiga olib kelishi mumkin1

Domen modellari sifatini nazorat qilish oxirida sharhlar ro'yxati tuziladi.

Mavzuni tahlil qilish natijalarini sifat nazorati davomida yuzaga keladigan barcha savollar dizaynerlar tomonidan tahlilchilar va IT-loyiha menejeri bilan birgalikda hal qilinadi. Audit natijalari loyiha menejeriga etkaziladi.

Xulosa

Men bu amalyot ishini bajarish davomida Tashkilotning sub’ekt regionlari, Savol-javob munosabatlari va uni IP-kontekstda ishlatish haqida tushunchaga ega bo’ldim va qanday qilib ishlash jarayonlarini o’rganib chiqdim. Tashkilotning hayot tsikli diagrammasini ham hayotga qanday tadbiq etishni ham ko’rib chiqdim va bir qancha hulosalarga ega bo’ldim.

Nazorat savollari:

1. 
   Tashkilotning hayot tsikli diagrammasini tushuntirib bering
   
2. 
   Tizimning mavzusini tahlil qilish bosqichi necha turdagi modellar yordamida namoyish etiladi?
   
3. 
   Ma'lumotlar bilan ishlash faoliyatiga qo'yiladigan talablarni aytib bering
   
4. 
   Dasturiy ta'minot va platformaga qo'yiladigan talablar sanab bering