12-topshiriq. Matnni o‘qing. Matnni so‘zlab bering

4-MAVZU: O‘ZBEK ADABIY TILI ME’YORLARI.
FONETIK, LEKSIK-SEMANTIK ME’YOR. ORFOGRAFIK, ORFOEPIK ME’YOR. MORFOLOGIK VA SINTAKTIK ME’YORLAR. SO‘Z YASASH ME’YORLARI.
12-topshiriq. Matnni o‘qing. Matnni so‘zlab bering.
Nutq madaniyati uchun adabiy til me’yori o‘lchovi kerak bo‘ladi. Xo‘sh, adabiy til me’yori nima? B.N.Golovin ta’kidlashicha: «Til me’yori- bu til birliklari va uning qurilishini o‘zaro yaxshi tushunish zarurati tufayli paydo bo‘lgan, undan foydalanuvchi xalq tomonidan yaratilgan amaldagi qoidalar yig‘indisidir». Ya’ni adabiy til me’yori bu, til unsurlarining xalq o‘rtasida ko‘pchilikga ma’qul bo‘lgan variantini tanlashdir. Me’yor o‘zgaruvchandir. Umumiy va xususiy me’yor mavjud. Professor E.Bekmatov va boshqalar tomonidan nashr qilingan «Adabiy norma va nutq madaniyati» kitobida o‘zbek adabiy tilining quyidagi me’yorlari qayd etilgan:
Leksik me’yorlar deganda nutq jarayonida umumxalq tilida mavjud bo‘lgan so‘zlarni to‘g‘ri tanlash va o‘rinli ishlatish tushuniladi. Dialektizimlar va adabiy til me’yori doirasida me’yorni belgilash tilimizdagi mas’uliyatli masalalardan biri sanaladi. O‘zbek tilida aynan ekvivalentlari mavjud va varvarizm sifatida qaraladigan nu, tak, vot, sovsem, voobщye, tolko kabi so‘zlarning ishlatilishi ham ijobiy hodisa emas. Bu yerda ham me’yor buzilgan.
Fonetik me’yor. Hozirgi o‘zbek adabiy tili uchun 6 ta unli, 24 ta undosh tovushlarning qo‘llanishi me’yor hisoblanadi.
Leksik –Semantik me’yor. Hozirgi o‘zbek tilining lug‘aviy me’yori deganda, so‘z variantlarining ҳamma uchun tushunarli bo‘lgan ko‘rinishini tanlab olish tushuniladi. Lug‘aviy me’yor imlo, talaffuz va tarjima lug‘atlarida o‘z aksini topgan bo‘ladi.
So‘z yasalish me’yori. So‘z yasovchi qo‘shimchalarning fonetik tuzilishi jihatidan bir qolipda ishlatilishi so‘z yasalish me’yori hisoblanadi.
Imloviy (orfografik) meyor. Adabiy tilning madaniylik darajasini belgilovchi asosiy mezonlaridandir.