12-mavzu: Yaponiya sotsiolingvistikasi Reja

12.2. Adabiy tilning tarqalishi

1945-yildan e’tiboran hozirgi yapon adabiy tili Yaponiyaning yagona rasmiy tili maqomini oldi. Adabiy til tizimi, birinchidan, yapon tilining kodlashmagan shakllari bo’lgan hududiy va ijtimoiy dialektlariga; ikkinchidan, qoilanishi chegaralangan bungo tiliga; uchihchidan, ozchilik tiliga, ya’ni koreys va yo‘qolib borayotgan ayn tiliga; toitinchidan, ingliz tiliga qarshi qo'yildi.

Umuman, hozirgi Yaponiya aholisining deyarli barchasi u yoki bu darajada adabiy tilni biladi. Adabiy til tarqalishining asosiy manbalari malctab va ommaviy axborot vositalari hisoblanadi.

Bugungi kunda Yaponiya o‘rta maiumotning tarqdishi jihatidan rivojlangan Vapitalistik davlatlar orasida oldingi o‘rinda tiradi (mamlakat aholisining deyarli barchasi savodli)1. Hozirda toiiqsiz '“rta ma’lumotni (to‘qqiz yillik) ahoiining deyarli barchasi, toiiq o‘rta ma’amotni (o‘n ikki yillik) esa, erkaklaming 91,2%, ayollaming - 9‘4% egallashiga erishilgan.

Ommaviy axborot vositalar aholiga adabiy til ta’irini o‘tkazishda ildcinchi yetakchi manba sanaladi. Ma’lumotlarga ko‘ra, anketa so'rovnoma qatnashci,banning faqat 3,6% gina umuman azeta o‘qimaydi, zamonaviy yapon millati vakili gazea o‘qishga o‘rtacha k , 1 daqiqa, kitob o‘qishga 24,8 daqiqa, jumal 0‘qishga 16,8 daqiqa sarflay.i (Simbun. 1984. № 1. -B. 59).

Yaponlaming o‘qishga bo’lgan ishtiyoqi (ayniqa, transportda - Sh.Usmanova) xorijlik, xususan, amerikchk kuzatuvchilr tomonidan ham qayd qilingan. Jumallar, xususan, ayol jimallarming snii va tiraji juda katta adadni tashkil qiladi. Yapon oilasi bir tyda o‘rtacha 5,7 jumal oladi.

Ayni chog‘da yaponlar ko‘p vaqtini televideniya dsturlarini ko‘rish bilan o‘tkazishadi. 1983-yildagi ma’lumotlarga ko‘n, so‘rovnomada ishtirok etganlaming 2,8% gina, umuman, teleko‘rs;mvIami tamosho qilmaydi. Teleko‘rsatuvlami ko‘rish uchun kuniga c‘rticha 144,9 daqiqa (60 yoshdan kattalar 172,1 daqiqa) sarflanadi (Simbun 1984. № 1. -B. 60).