12-mavzu. Moliyaviy hisobotlardagi farqlanuvchi holatlar Reja: Bozor va balans bahosi (qiymati) o‘rtasidagi farq

---

12-mavzu. Moliyaviy hisobotlardagi farqlanuvchi 

holatlar 

 

Reja: 

1.  Bozor va balans bahosi (qiymati) o‘rtasidagi farq 

2. 

Foydaning buxgalteriya va iqtisodiy mezonlari

 

3. 

Aksiyadorlik daromadliligi va aksiyadorlik kapitali daromadligi 

o‘rtasidagi farq

 

 

1. Bozor va balans bahosi (qiymati) o‘rtasidagi farq 

Buxgalteriya  hisobi  qoidalariga  muvofiq  ko‘rsatilgan  kompaniya  aktivlari  va 

aksiyadorlik  kapitali  qiymati  balans  (bahosi)  qiymati  (book  value)  deb  ataladi. 

Kompaniya bitta aksiyasining balans qiymati – bu firmaning rasmiy balansida aks 

ettirilgan  aksiyadorlik  kapitali  umumiy  summasini  (so‘mda)  muomaladagi  oddiy 

aksiyalar soniga bo‘lish natijasida olingan qiymatdir. 

Ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, “XYZ” korporatsiyasi aksiyalarining 20x1 

yil  oxiri  holatiga  balans  qiymati  (bahosi)  313,40  so‘mni  tashkil  etgan.    Ammo 

xuddi  shu  vaqtga  ularning  bozor  qiymati  (bahosi)  atigi  187,20  so‘mga  teng 

bo‘lgan.  Investorlar  “XYZ”  korporatsiyasining  bitta  aksiyasi  uchun  to‘lashga 

tayyor  bo‘lgan  summa  aynan  shu  summa  hisoblanadi.  Ammo  bu  qiymat 

kompaniyaning rasmiy balansida aks ettirilmaydi. 

Bu erda quyidagi savollarning tug‘ilishi, tabiiy: nima sababdan aksiya- larning 

bozor  va  balans  qiymati  (bahosi)  ko‘rsatkichlari  bir-biridan  farq  qiladi?  Va 

mas’uliyatli  moliyaviy  qaror  qabul  qilishi  lozim  bo‘lgan  shaxs  uchun  bu  qiymat 

(baho)lardan qaysi biri muhimroq? 

Ushbu masalalar juda muhim bo‘lganligi uchun ularni batafsil o‘rganamiz. 

Dastlab  shuni  qayd  etish  lozimki,  aksiyalarning  bozor  qiymati  (bahosi)  doim 

ham  ularning  balans  qiymati  (bahosi)ga  mos  kelmasligiga  quyidagi  ikkita  asosiy 

sabab bor: 

  Balans qiymati firmaning barcha aktivlari va majburiyatlarini o‘z ichiga 

olmaydi; 

  Firmaning  rasmiy  balansiga  kiritilgan  aktivlar  va  majburiyatlar  ko‘p 

hollarda  joriy  bozor  qiymati  bo‘yicha  emas,  balki  dastlabki  qiymati  bilan 

baholanib, ulardan amortizatsiya chiqarib tashlanadi. 

Endi  asosiy  e’tiborimizni  ana  shu  ikkala  sababni  batafsil  ko‘rib  chiqishga 

qaratamiz. 

Birinchidan, 

buxgalteriya 

balanslarida, 

ko‘pincha, 

muhim 

iqtisodiy 

ahamiyatga  ega  bo‘lgan  aktivlar  qayd  etilmaydi.  Xususan,  kompaniya  ishlab 

chiqaradigan  tovarlar  sifati  va  ishonchliligi  orqasida  kompaniya  orttirgan  obro‘ 

ularda  aks  ettirilmaydi.  SHuningdek,  agar  firma  ilmiy-texnik  taraqqiyotga  katta 

mablag‘  sarflab,  ma’lum  ilmiy  baza  yaratishga  erishgan  bo‘lsa,  bu  ham  balansda 

o‘z  ifodasini  topmaydi.  YUqorida  tilga  olingan  aktivlar  nomoddiy  aktivlar 

(intangible assets) deb ataladi va ayonki, ular firmaning bozor qiymati  (bahosi) 

---

oshishiga ko‘p jihatdan ta’sir qiladi va ular moliyaviy qaror qabul qilishda 

e’tiborga olinishi kerak. 

Buxgalterlar  o‘z  firmasi  balansiga  ba’zi  nomoddiy  aktivlarni  kiritadilar. 

Ammo  bu  narsa  ularning  bozor  qiymati  (bahosi)  bo‘yicha  amalga  oshirilmaydi. 

Masalan,  firma  boshqa  firmadan  patent  sotib  olsa,  patent  qiymati  (bahosi)  balans 

aktivining  tegishli  qismida  aks  ettiriladi  va  unga  amortizatsiya  ajratmalari 

(chegirmalari)  hisoblanadi.  Bundan  tashqari,  kompaniya  boshqa  kompaniyani 

uning  balans  qiymati  (bahosi)dan  qimmat  (yuqori)  bahoda  sotib  olsa,  buxgalter 

sotib  oluvchi  firma  balansiga  nomoddiy  aktivni  qo‘shadi.  Bu  aktiv  gudvil  yoki