12- ф о т о с и н е з э к о л г и я с и

Ўсимликларда органик моддалар тўпланиши.Фотосинтез жараёнининг якунида ўсимликларда, асосан, уг­леводлар тўпланиши кузатилган. Баъзи ўсимликларда сахарозани дисахаридлари (қанд лавлаги ва шакарқамишида) тўпланса, кўпгина бошқа ўсимликларда крахмал тўпланади (донли ўсимликлар, буғдой, шоли, картошка ва ҳоказо), уг­леводлар билан бир қаторда ўсимликларда фотосинтез жараёнида оқсиллар ҳам синтезланади.

Тажрибаларда кузатилишича, ёруғликда, қоронғиликка нисбатан кўпроқ оқсиллар ҳосил бўлар экан. Ўсимликларда оқсилнинг кўп тўпланадиган фазаси гуллашга тўғри келади. Қизил нурлар углеводлар синтезини оширса, кўк нурлар эса, оқсил ва органик кислоталар синтезини кўпайтирар экан.

Йил давомида ўсимликлар томонидан ўзлаштирилган C02 миқдори 175 минг тонна бўлиб, ундан 20 минг тоннаси қуруқликдаги ўсимликларга тўғри келса, қолган 155 минг тоннаси сувўтларга тўғри келар экан. Бутун ер юзасидаги ўсимликлар синтезлаган органик моддалар глюкоза ҳисобида 450 млрд. т., йилига ҳисобланса, фотосинтез туфайли атмосферага чиқарилган кислород миқдори 460 млрд. тоннани ташкил қилади.

К.А. Тимирязев фикрича, яшил ўсимликларнинг ердаги роли қуйидагилардан:

-ўсимликларнинг атмосферага кислород чиқариши;

-органик моддалар тўпланиши;

-қуёшдан олинган потенциал энергияни тўплашдан иборат.

Фотосинтез ва ҳосил. Фотосинтез жараёнида органик моддаиар тўпланиши амалга ошади. Ҳосил бўлган органик моддаиар миқдорига қараб фотосинтезга баҳо бериб бўлмайди. Чунки фотосинтезнинг барча маҳсулотлари ҳам ўсимлик танасида тўпланавермайди, балки ҳар хил реакцияларда иштирок этиб, парчаланиб кетиши мумкин. Ўсимликларда умумий тўпланган органик моддалар миқдори нафақат фотосинтез жара­ёни, балки нафас олиш жараёнининг ҳам маҳсулотидир. Нафас олиш жараёни ўсимликларда тўхтовсиз боради, улар фотосинтез жараёнида ҳосил бўлган моддаларни ҳисобига амалга ошади. Шунинг учун тўпланган органик мод­далар миқдори фотосинтезда ҳосил бўлган моддаларнинг нафас олишда сарфланиши натижасидаги фарқдан чиқарилади.