11-sinf biologiya imtihon savollari javoblari bilet-1

1-savolga javob
. 
Evolutsiya natijasida chang
naychasining paydo bo‘lishi urug‘li o‘simliklarning urug‘lanish jarayoni
uchun suvga bo‘lgan ehtiyojning yo‘qolishiga olib keldi. O‘simliklarning urug‘lanish davrida suvli muhitga 
qaram bo‘lmasdan urug‘ning shakllanishi o‘simliklar filogenezidagi muhim aromorfoz bo‘lib, ularning 
o‘simliklar olamida hukmron bo‘lishiga olib kelgan.
Hozirgi davrda urug‘li o‘simliklar: ochiq urug‘li
o‘simliklar, yopiq urug‘li o‘simliklarga ajratiladi.Ochiq urug‘li o‘simliklar urug‘idan ko‘payadi, urug‘lari
urug‘kurtakli qubbalarda ochiq holda yetiladi. Urug‘ hosil bo‘lishi uchun avval changlanish, so‘ngra
urug‘lanish jarayoni sodir bo‘lishi kerak. Ochiq urug‘lilar gametofitida tugunchaning bo‘lmasligi,
urug‘kurtak ochiq h
olatda rivojlanishi, endospermaning gaploid ekanligi bilan xarakterlanadi. 
Yopiq urug‘li
o‘simliklarda mukammal tuzilgan o‘tkazuvchi sistema –
o‘tkazuvchi naylar, gul va mevaning paydo
bo‘lishi yirik aromorfozlardan bo‘lib, bu o‘simlikl
arning Yer yuzida keng tarqalishiga imkon berdi. Gulning 
asosiy qismlari urug‘chi va changchidan iborat bo‘lib, ularda changlanish va qo‘sh urug‘lanish jarayoni
sodir bo‘ladi. Urug‘chi tugunchasida joylashgan urug‘kurtak urug‘ga, tuguncha
esa mevaga aylanadi. Yopiq
urug‘li o‘simliklarda urug‘ meva ichida shakllanishi va rivojlanganligi sababli, tashqi muhitning noqulay
sharoitiga moslashgan va Yer sharining barcha geografik mintaqalarida keng tarqalgan.Yopiq urug‘li
o‘simliklarning changlanishi shamol, hasharotlar, qushlar yordamida amalga oshishi, urug‘ va mevalari esa
shamol, suv, qushlar,
sutemizuvchilar vositasida tarqalishi individlar sonining ortishi, arealning kengayishiga
olib kelgan. 
2-savolga javob. 
Muhit omillarining organizmlarga ta’siretish qonuniyatlari. Ekologik omillar xilma
-
xil bo‘lishiga qaramay
ularning tirik organizmlarga ta’sir etish xarakterida, ekologik omillarning ta’siriga tirik organizmlarning
javob reaksiyalarida bir qator umumiy qonuniyatlarni aniqlash mumkin. Har bir tirik organizm muhit 

---

omillariga nisbatan o‘ziga xos moslanishlarga ega bo‘lib, omillarning ma’lum me’yorda o‘zgarishlari
doirasida normal hayot kechirishi mumkin. Muhit
omilining yetishmasligi ham, me’yordan ortib ketishi
ham tirik organizmlar hayot faoliyatining o‘zgarishiga olib keladi. Ekologik omilning organizm hayot
faoliyatiga ko‘rsatadigan ta’sirining eng qulay chegarasi biologik optimum yok
i optimum zonasi deyiladi.
Optimum zonasidan og‘ish, ya’ni chetga chiqish noqulay hayot zonasi (pessimum zona)ni belgilaydi. Og‘ish
qanchalik kuchli bo‘lsa, omilning organizmga noqulay ta’siri ko‘proq namoyon bo‘ladi. Har qanday
organizm ekologik omilning eng yuqori
–
maksimum va eng quyi
–
minimum chegaralari doirasi
–
chidamlilik chegaralari doirasidagina hayot kechira oladi, omilning bu chegaradan og‘ishi organizmning
nobud bo‘lishiga olib keladi. 
Ekologik omil ko‘rsatkichlarining tirik organizmlar yashashi mumkin bo‘lgan chidamlilik chegaralari
doirasi tolerantlik (lot. «tolerantia» –
sabrtoqat) zonasi deb ham yuritiladi. Har bir tirik organizm uchun
ma’lum ekologik omilning muayyan ko‘rsatkichlardan iborat maksimumi, optimumi va minimumi mavjud.
Har bir turning muayyan ekologik omilga nisbatan chidamlilik chegarasi mavjud. Masalan, uy pashshasi +7°C
dan past va +50°C dan yuqori haroratlarda yashay olmaydi, bu 
tur uchun +23+25°С optimal harorat
hisoblanadi. Odam askaridasi esa, faqat odam tanasi haroratidagina yashay oladi.
Tirik organizm, tur,
jamoaning hayotiy faoliyati va rivojlanishini susaytirib yoki to‘xtatib qo‘yadigan omil cheklo
vchi omil deb
ataladi. Masalan, tuproqda biron-
bir mikroelementning yetishmasligi o‘simlik rivojlanishining susayishiga 
va hosildorlikning pasayishiga olib keladi. Shu o‘simliklar bilan oziqlanuvchi hasharotlar oziq yetishmasligi
tufay
li hobud bo‘ladi. Hasharotlar sonining kamayishi esa o‘z navbatida shu hasharotlar bilan oziqlanuvchi
entomofag
–
yirtqich hayvonlar, hasharotlar, suvda hamda quruqlikda yashovchilar (amfibiyalar), sudralib 
yuruvchilar, qushlar, sutemizu
vchilarning yashab qolishi va ko‘payishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.