11-sinf biologiya imtihon savollari javoblari bilet-1

Destruktiv funksiyasi
nobud bo‘lgan organizmlar tarkibidagi organik birikmalarning parchalanishi va mine 
rallashuvi, tog‘ jinslarining yemirilishi, hosil bo‘lgan mineral moddalar ning biokimyoviy aylanishga –
biogen migratsiyaga jalb etilishi kabi jarayonlarda
namoyon bo‘ladi. Natijada biogen moddalar hamda

---

biogen va abiogen hosil bo‘luvchi moddalar paydo bo‘ladi. Tog‘ jinslarining yemirilishi muhim jarayon
hisoblanadi, chunki tirik moddaning destruktiv funksiyasi tufayli litosferadan ajralgan mineral moddalar
davriy aylanishga qo‘shi ladi. Bakteriyalar, ko‘k
-
yashil suvo‘tlar, zamburug‘lar, lishayniklar tog‘ jinslarini
kimyoviy moddalar yordamida yemiradi. Organik birikmalarning minerallashuvi tufayli hosil bo‘lgan kal
siy,
kaliy, natriy, fosfor, kremniy kabi biogen elementlar moddalarning biokimyoviy aylanishiga qo‘shiladi. 
Muhit yaratish funksiyasi
muhit (litosfera, gidrosfera, atmosfera)ning fizik-kimyoviy xususiyatlarini
o‘zgartirish orqali ti
rik organizmlar yashashi uchun qulay sharoit yaratish bilan belgilanadi. Ushbu funksiya
yuqorida ko‘rib o‘tilgan energetik va destruktiv funksiyalar bilan bog‘liq. Aynan shu funksiya natijasida
quyidagi muhim hodisalar ro‘y bergan
: birlamchi atmosferaning gaz tarkibi va birlamchi okean suvining
tarkibi o‘zgardi, litosferada cho‘kindi jinslar qatlami, quruqliklarda esa unumdor tuproq qatlami hosil bo‘ldi.
Gaz almashinish funksiyasi 
tirik organizmlar tomonidan g
azsimon moddalarni o‘zlashtirilishi va ajratilishi
orqali atmosferaning gaz tarkibi doimiyligini saqlab turishda aks etadi. Kislorod fotosintez jarayonida,
karbonat angidrid esa nafas olish jarayonida ajraladi. Yer ostida hosil bo‘la
digan metan gazi metan hosil
qiluvchi bakteriyalar tomonidan organik birikmalarning parchalanishi natijasida hosil bo‘ladi. Tirik
moddaning gaz almashinuv funksiyasiga destruktiv va muhit yaratish funksiyalarining yig‘indisi sifatida
ham qarash mumkin.