11-sinf biologiya imtihon savollari javoblari bilet-1

2-savol javobi: 
Ekosistemada moddalarning uzluksiz davriy aylanishi, shuningdek, energiyaning yo‘nalishli oqimi sodir
bo‘ladi. Buning natijasida organizmlar biomassasi hosil bo‘ladi. Tarixiy rivojlanish jarayonida muayyan
ekosistemada jamlangan, barcha tirik organizmlar (organik moddalar)ning umumiy miqdori ekosistema
biomassasini tashkil etadi. O‘simliklar biomassasi fitomassa, hayvonlar biomassasi zoomassa deyiladi. 
Ekosistema biomassasi quruqlik ekosistemalarida maydon birligida quruq organik modda massasi birligi
bilan: g/m
2
, kg/m
2
, kg/ga, t/km
2
, suv havzasi ekosistemalarida hajm birligida ifodalanadi. Produtsentlar 
quyosh energiyasi hisobiga birlamchi mahsulotni hosil qiladi va qabul qilinadigan quyosh energiyasining bir 
qismini biomassada to‘playdi. Ekosistema biomassasi va uning biologik mahsuldorligi bir
-biridan keskin
farqlanadi. Ekosistemada organik moddaning hosil bo‘lish tezligi
biologik mahsuldorlik
deyiladi.
Mahsuldorlik vaqt birligida (soat, sutka, yil), maydon birligida (kvadrat metrlar, gektar) yoki hajm birligida
(suv ekosistemalari uchun litrlarda, kub metrlarda) sintezlangan biomassa miqdori bilan ifodalanadi.
O‘rmondagi organizmlarning umumiy biomassasi yillik o‘sish –
mahsuldorligidan ancha ko‘p bo‘ladi.
Hovuzda fitoplanktonning umumiy biomassasi uncha ko‘p emas, ammo fitoplankton tez ko‘payishi hisobiga 
katta tezlikda mahsulot hosil qiladi. Tiklanishi va yangilanishi uchun qaysi modda va energiyadan
foydalanishiga ko‘ra, ekosistemada birlamchi va ikkilamchi mahsuldorlik farqlanadi. Bunda hosil bo‘ladigan
mahsulot mos ravishda birlamchi va ikkilamchi deyiladi. Fotosintez yoki xemosintez jarayonida avtotrof
organizmlar (produtsentlar) tomonidan mineral moddalardan hosil qilinadigan biomassa birlamchi mahsulot 
deyiladi. Organik moddalarning asosiy qismini yashil o‘simliklar tashkil qiladi. Quyosh energiyasining
100% dan taxminan 1% i xlorof
ill tomo ni dan o‘zlashtiriladi va organik molekulalar sintezida foydalaniladi 

---

(quyosh energi yasining qolgan 99% i qaytariladi, issiqlikka aylantiriladi yoki suv bug‘ lanishiga sarflanadi). 
Bundan ko‘rinib turibdiki, quyosh energiyasining organik
moddalar kimyoviy bog‘lari energiyasiga aylanishi
samaradorligi o‘rtacha 1% ni tashkil etadi. Bunday qonuniyat «1% qoidasi» deb nomlanadi.