11-mavzu. Nomukammal bozorlarda firmalar faoliyati

Chekli harajatlarga ustama 
Mukammal raqobad va Monopolistik raqobad o’rtasdagi ikkinchi farq bu narx va 
chekli harajat o’rtasidagi nisbatdir. Raqobatlashadigan firma uchun, 4 rasmning (B) – 
rasmsida ko’rsatilganidek, narx chekli harajatlarga teng, Monopolistic raqobatda esa narx 
chekli harajatlardan baland, chunki firma doim bozor xokimiyatiga ega bo’ladi. 
Chekli harajatlarning ustamasi erkin kirish va nullashgan foyda bilan kelishadi? 
Nollashgan foyda holati shuni bildlradiki, narx o’rtacha harajatga tenglashgan, lekin 
mutlaqo chekli harajatlarga emas. Haqiqatdan ham uzoq muddatli muvozanatda, 
Monopolistic raqobatdosh firmalar o’zining o’rtacha harajatlari egri chizig’ining 
kamayayotgan qismida joylashadi, shunda chekli harajatlar o’rtacha harajatlardan pastda 
bo’ladi. Shungay qilib, narx o’rtacha umumiy harajatlarga teng bo’lishi uchun, u chekli 
harajatlardan yuqori bolishi kerak. 
Tovar narxi va chekli harajatlar o’rtasidagi bunday nisbatlar mukammal 
raqobatchilar va Monopolistic raqobatchilar orasidagi asosiy farqdur. Tasavvur qiling siz 
menedjerga quyidagi savolni berasiz: Siz, hozir eshik ochilib, maxsulotingizni mazkur 
narxda sotib olish uchun yana bitta haridor kirib kelishini istaysizmi. Mukammal 
raqobatdosh firma menedjeri uni qo’shimcha haridorlar qiziqtirmasligini aytadi. Chunki 
tovarning narxi chekli harajatlarga teng boladi, qo’shimcha sotilgan bir birlik tovardan 
tushgan daromad nolga teng. Aksincha, Monopolitik raqobatdosh firma har doim yana bir 
haridorga o’ch boladi. Chunki uning narxi chekli harajatlardan oshadi va qo’himcha 
miqdor sotilishi foydani ko’paytiradi. Bir tadqiqotchi aytganidek, Monopolistic 
raqobatlashgan bozorlar sotuchilari ko’proq haridorlarni jalb qilish uchun ularga yangi yil 
tabriklarini tarqatishni unutmaydi. 
 
11.8. Monopolistik raqobat va jamiyat farovonligi 
Monopolistik raqobatlashgan bozor natijalarini jamiyat qanday baholaydi? 
Siyosatchilar bozordagi natijani yaxshilay oladimi? Bu savollarga oddiy javob yo’q. 
Monopolistik raqobatdosh bozorlarning samarador emasligi manbaidan biri - chekli 
harajatlarning oshishi bo’lib, bu shunga olib keladiki, agar ishlab chiqarish harajatlaridan 
tovarnini ustun qo’yadigan iste’molchilar(lekin narxdan past) ularni sotib olishdan 
o’zlarini tiyadilar.Shunday qilib. Monopolistik raqobatdosh bozorlar Monopolistic narx 
belgilashning tipik qaytarilmas yo’qotishlari bilan harakterlanadi. 
Muammoni yechishning oson yo’li yo’q. Chekli harajatlarga asosida majburiy narx 
belgilash barcha har turli mahsulotlar ishlab chiqararuvchifirmalarni davlat tomonidan 
boshqarilishi zarurligini bildiradi. Lekin bunday turdagi mahsulotlar shunchalik tarqab 
ketganki, xokumat tomonidan bunday nazorat administrativ og’irdir. 
Bundan tashqari Monopolistik raqobatchi firmalar faoliyatiga aralashuv tabiiy 
Monopoliyarlarni tartibga keltirishda muammolarni keltirib chiqaradi. Hususan – 
Monopolistik raqobat bozoridagi firmalar shundoq ham nullashgan foyda oladi, narxni 

---

chegarali harajat darajasigacha tushirishni talab qilish, yo’qotishga olib keladi. Biznesda 
ushbu firmalarni saqlab qolish uchun hukumat ularning yo’qotishlarini qoplashi lozim, 
ya’ni soliqlarni oshirishi lozim. Ko’rinadib turibdiki, noan’anaviy usullar va oqimga 
qarab arakatlanishdan birini tanlashda siyosatchilar samarasiz Monopollistik narx 
belgilashni lozim topadilar. 
Jamiyat nuqtai nazaridan Monopolistik raqobat samaradorligi pastligining sababi – 
bozordagi firmalarning soni muammosi. Bu muammoni biz bozorga kirish bilan bog’liq 
bo’lgan tashqi sam ara terminlarida ko’rib chiqamiz. Xar doim yangi firma bozorga 
kirishini maqsadga muvofiqligini taxlil qilar ekan, u oladigan potensial daromadi 
darajasiga baho beradi.