11 mavzu: Massa almashinish jarayonlari. Ajratma olishning nazariy asoslari. Ajratuvchilar va ularga qo„yilgan talablar

8. Ajratuvchining tabiati. 
Bunda xomashyo tarkibidagi dori moddalarini 
gidrofillik darajasiga ahamiyat beriladi. Tarkibida qutbli biofaol modda saqlagan 
xomashyolardan qutbli ajratuvchilardan foydalanib ajratma olish maqsadga 
muvofiq (tozalangan suv, metanol, glitserin va boshq.). Qutbsiz ajratuvchi 
sifatida esa sirka kislotasi, xloraform, etil efiri va boshqa organik erituvchilardan 
foydalanish lozim. Eng maqsadga muvofiq ajratuvchi bu – kam qutbli xossaga 
ega bo‘lgan etil spirtidir. U turli nisbatlardagi tozalangan suv bilan har xil 
polyarlik darajalarini namoyon etadi. Shuning uchun ham har xil konsentratsiyali 

---

erit spirti eritmalaridan aksariyat holatlarda ajratuvchi sifatida foydalaniladi. Etil 
spirtidan tashqari yana atseton, propanol, butanol va boshqa organik moddalar 
ham kam qutbli erituvchilar hisoblanadi. 
9. Xomashyoning g„ovakligi. 
Xomashyoning g‘ovakligi qanchalik katta 
bo‘lsa, bo‘kish jarayonida hujayra ichki qavatida sharbat hosil bo‘lishi 
shunchalik yuqori bo‘ladi. Bunga xom ashyoni namlash va bo‘ktirish jarayonlari 
ta’sir qiladi. Bo‘kish jarayonining tezligiga vakuum hosil qilish, xomashyoni 
maydalik darajasini, bosim yoki haroratni oshirish bilan erishiladi. 
10. Namlanish koeffitsienti. 
Bu maydalangan xomashyoda hujayra 
devorlarini buzilishi bilan izohlanadi. Agar xomashyo qanchalik kam 
maydalangan bo‘lsa hujayra devorlari ham shunchalik kam buzilgan bo‘ladi 
natijada ajratma olish jarayoni faqat molekulyar diffuziya hisobiga shunchalik 
sekin kechadi. Shuningdek xomashyo bilan ajratuvchining nisbati ham qolaversa 
belgilangan nisbatda, belgilangan vaqtda, belgilangan vaqt oralig‘ida xomashyo 
va ajratuvchini aralashtirib turish ham ajratma olish jarayoniga bevosita ta’sir 
ko‘rsatadi.
azmlarida qo‘llaniladi.