11-mavzu. Inflyaciya

10.2. Inflyaciyaning turlari va toifalari
Xalqaro amaliyotda inflyaciyaning quyidagi turlari mavjud.
Sudraluvchi inflyaciya. Uzoq vaqt davomida barqaror va past darajada bo’lgan inflyaciya (zamonaviy iqtisodiyot uchun yiliga 1-4% normal hisoblanadi). Baholarning o’rtacha yillik o’sishi 5-10 foizdan oshmaydi. Inflyaciyaning bu turi ko’proq rivojlangan mamlakatlarga xos bo’lib, malakaviy iqtisodiy rivojlanish darajasiga qadar baholar oshishi 3-4 % atrofida ham bo’lishi mumikin. Bu inflyaciya aksincha ishlab chiqarishni yanada rivojlantirishni takomillashtiruvchi omil sifatida nomoyon bo’ladi.
Suzib yuruvchi inflyaciya. Bunda narx navo tezroq o’sa boshlaydi. Iqtisodiy o’sish suratlari pasayadi, ishsizlik ko’paya boradi. Inflyaciya yiliga 8-12 % atrofida bo’ladi.
Shiddatli. Bunda baholarni o’rtacha yillik o’sishi 10-100 % (ba’zida 200 % gacha) bo’lishi mumkin. Inflyaciyaning bu turi rivojlanayotgan mamlakatlarga xos.
Giperinflyaciya. Mamlakatda o’rtacha narx-navoning haddan tashqari oshgandagi holati bo’lib, oyiga 50%, yiliga esa 50 baravardan ham ko’proq oshishi mumkin. Bu inflyaciya mamlakatlar iqtisodiy rivojlanishining inqirozli davriga mos keladi va u iqtisodiyot tarkibiy qismlarini o’zgarishi bilan bog’liq.
Adabiyotlarda shu kabi stagflyatsiya (inflyaciyani iqtisodiy tanglik bilan birgalikda yuz berishi), lokal (bir mamlakat yoki jahon miqyosida), ichki (bir mamlakat ichida), ochiq (qachonki baholar o’sishi sezilgan holda), yopiq (sekretniy – tovar va xizmatlar sifatini baho o’zgarmagan holda yomonlashuvchi, tovar deficiti sodir bo’lganda) inflyaciya tushunchalari mavjud.
Inflyaciyadan farqliroq deflyaciya narx-navo pasayishini, pul qadrini ortishini bildiradi. U sababli inflyaciyadan yutqazishlar deflyaciya yordamida qoplanishlar sodir bo’ladi. Inflyaciyaning kelib chiqish sabablariga ko’ra uning ikki toifasini ko’rsatish mumkin: talab inflyaciyasi va ishlab chiqarish bilan bog’liq inflyaciya (taklif inflyaciyasi).