11-мавзу. Асосий воситалар ҳисоби мавзу режаси

11.3. Асосий воситаларни туркумларга ажратиш ва баҳолаш тартиби.
Асосий воситаларни ҳисобга олишда улар маълум гуруҳларга бўлиниши ҳам мумкин. Чунки асосий воситаларни ҳисобини тўғри ва тўлақонли ташкил этишнинг муҳим шарти, уларни илмий жиҳатдан туркумлаш ва баҳолаш ҳисобланади.
Асосий воситалар ишлаб чиқариш жараёнида қатнашишига кўра ишлаб чиқаришга тааллуқли асосий воситалар ва ишлаб чиқаришга тааллуқли бўлмаган асосий воситаларга бўлинади. Ишлаб чиқариш жараёнида қатнашадиган ва унга хизмат қиладиган меҳнат воситалари ишлаб чиқаришдаги асосий воситалар деб аталади.
Ишлаб чиқариш ва хўжалик фаолиятида асосий воситалар объектлардан фойдаланиш даражасига кўра қуйидаги гуруҳларга бўлинади:

Асосий воситаларнинг бундай гуруҳланиши улардан фойдаланиш самарадорлигини баҳолаш, эскирган воситаларни алмаштириш, керакциз асосий воситаларни бошқа корхонага бериш ёки сотиш тўғрисида қарор қабул қилиш, шунингдек уларнинг эскиришини тўғри ҳисоб-китоб қилиш учун зарур.
Асосий воситалар иқтисодиёт тармоқларининг туркумланишига мос ҳолда тармоқлардаги турларга бўлинади: саноатдаги асосий воситалар, қишлоқ хўжалигидаги асосий воситалар, транспортдаги асосий воситалар, алоқа соҳасидаги асосий воситалар, қурилишдаги асосий воситалар, савдо соҳасидаги асосий воситалар ва ҳ.к.
Асосий воситалар натурал-моддий таркибига кўра қуйидаги гуруҳларга бўлинади:

• 
  ер;
  
• 
  ерни ободонлаштириш бўйича капитал сарфлар;
  
• 
  иморатлар;
  
• 
  иншоотлар;
  
• 
  узатувчи мосламалар;
  
• 
  машина ва жиҳозлар;
  
• 
  транспорт воситалари;
  
• 
  асбоб-ускуналар;
  
• 
  ишлаб чиқариш инвентарлари;
  
• 
  хўжалик инвентарлари;
  
• 
  иш ҳайвонлари ва маҳсулдор чорва;
  
• 
  кўп йиллик дарахтлар;
  
• 
  бошқа асосий воситалар.
  

Асосий воситаларни гуруҳлашда бухгалтерия ҳисоби билан солиққа тортиш мақсадларида улар бир-биридан фарқланиши мумкин. Солиққа тортиш мақсадида эса асосий воситаларни қуйидаги гуруҳларга ажратилади (5-чизма):