11-маъруза: ернинг сиртқи динамик жараёнлари режа

Карст ҳодисаси. Сув ҳаракати таъсирида оҳактош, доломит, гипс, тош тузи ва шунга ўхшаш тоғ жинсларининг эриши ва эриган моддаларнинг эритма ҳолида олиб чиқиб кетилиши натижасида уларнинг ичида бўшлиқлар ҳосил бўлиши карст ҳодисаси деб юритилади.

3-расм. Оҳактош – чиғаноқтош қатламларини қоплаган лёссимон жинслардаги суффозион бўшлиқ: 1- суффозия ўйилмаси; 2-– ўпирилиш зонаси; 3- бинолар; 4 - лёссли жинс; 5- охактош; 6- сув ўтказмас соф лой; 7- сув оқими.

Карст сўзи Карантия провинцияси (Австриянинг жанубида Адриатика денгизи яқини)даги Карст ясси тоғи номидан олинган, чунки у ерда тоғли катталикдаги ер ости бўшлиқлари ва ўпирилишлари учрайди. Карст воронкасининг диаметри 10-20,0 м, чукурлиги 2 – 40 м, Қримда ҳар I – гектар майдонда 40-80 тагача, Карст ясси тоғида 150 тагача карст бўшлиқлари учрайди.

4-расм. Карст воронкаси.

Бу жараёнга қарши курашда:
1) сувда тез эрувчан жинсларнинг ер остки ва устки сувлари таъсиридан сақлаш ва бунинг учун юзаларнинг текислаш, ёмғир сувларини ўтказиб юборадиган қурилмалар кўриш, юзаларни гил тупроқ билан шиббалаш, зовурлар қуриш;
2) Карст ҳосил бўладиган жинсларга сувнинг таъсирини камайтириш мақсадида унинг ғоваклари, ёриқлари ва бўшликлари суюқ шиша, иссиқ битум, цемент ёки гилли эритмалар билан тўлдирилиши керак.
Нам тоғ жинсларнинг мавсумий ва доимий музлаб эриши ва ер ости сувларининг музлаши билан боғлиқ бўлган жараёнлар криоген геологик жараёнлар деб аталади.
Тоғ жинсларининг музлаб эриши, ер ости ва устки музликларнинг пайдо бўлиши ва эриши натижасида ҳосил бўлган жинслар қатламларидаги ўзгаришлар, мезо ва микрорельеф шаклларининг ҳосил бўлиши криоген геологик ҳодисалар деб аталади.

5-расм. Криоген жараёнлар ва уларни рельеф ҳосил бўлишидаги таъсири.

Криоген жараёнлар: бирламчи, оддий ва мураккаб бўлади.