11-ma‘ruza. Detal va zagotovkalarning yuza sifati Reja: Yuza sifatini asosiy tasnifi. Yuza sifatini detallarining asosiy xizmat vazifalariga ta’siri

 

---

 
11.3-asm. Texnologik tizim bikirligining sirt g’adir-budirligiga ta’siri 
 
Zagotovkalar va mashina detallari sirtqi qatlamlarining fizik-mexanik 
xossalari о’rtasining xossalaridan doimo farq qiladi. Bu zagotovkalar va detallarni 
tayyorlashda sodir bо’luvchi jarayonlarni о’ziga xos xususiyatlari bilan 
tushuntiriladi. Masalan, pokovkalar sirtlari shtamplash, bolg’alar va uskunalarning 
boshqa qismlari ta’siri sinovidan о’tadi, quymalar sirtlarining sovish sharoiti, 
markazlarida sovish sharoitidan farq qiladi, keskich asbobning ta’siri detalning sirti 
va markazida shuningdek turlicha bо’ladi.
 
Sirtqi qatlam doimo kuchlanishga еga, qaysiki material markazidagi 
kuchlanishdan doimo farq qiladi. Bunday vaziyat mahsulotlarning xizmat qilish 
xususiyatlariga ta’sir kо’rsatadi. Sirtqi qatlamlarning kuchlanganliklari detallarning 
chidamliklariga о’tkazgan ta’siridan namoyon bо’ladi.
 
Hulosa qilib aytish mumkinki, sirtqi qatlamning siquvchi kuchlanishi 
eyilishga turg’unlikni oshiradi. Bu xulosa ayniqsa texnologik jarayonlarni va 
marshrutlarni tuzish uchun muhimdir.
 
Sirtqi qatlam kuchlanishlarning miqdori va ishorasi butunlay ishlov berish 
usuli bilan aniqlanadi. Agarda TJ о’tkazilishi natijasida qatlamda tortuvchi 
kuchlanish hosil bо’lsa, unda ularni mashinani еkspluatasiya qilish jarayonida 
detalni yuklashda vujudga keluvchi kuchlanish bilan qо’shish mumkin, bu еsa 
mustahkamlik xususiyatini pasayishiga va hatto detallarni sinishiga olib kelishi 
mumkin. Tortuvchi kuchlanishlar detalning boshqa xizmat qilish tavsiflariga ham 
salbiy ta’sir kо’rsatadi. Shuning uchun shunday TJ lar tanlab olinishi kerakki, sirtqi 
qatlamlarda tortuvchi kuchlanishlar bо’lmasin. 
 
Hozirgi vaqtda shunday TJlar ishlab chiqilgan, sirtqi qatlamlarda qо’shimcha 
kuchlanishlar amalda vujudga kelmaydigan, masalan еlektrokimyoviy ishlov 
berish usulida.
 
Sirtqi qatlamda mо’ljallangan fizik-mexanik xossa yaratish uchun turli 
texnologik ta’sir еtishlar qо’llaniladi. Еng katta еffekt beradigani sirtqi qatlamda 
siquvchi kuchlanish hosil qiladigani bо’ladi. Zagotovkalarga turlicha texnologik 

---

usullar bilan ishlov berishda sirtqi qatlam turlicha deformasiyalanadi va 
parchinlanadi.