11-ma‘ruza. Detal va zagotovkalarning yuza sifati Reja: Yuza sifatini asosiy tasnifi. Yuza sifatini detallarining asosiy xizmat vazifalariga ta’siri



Download 385,47 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/7
Sana03.07.2022
Hajmi385,47 Kb.
#735281
  1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
МСТ 3 курс МСТА 11 маъруза



11-ma‘ruza. Detal va zagotovkalarning yuza sifati 
Reja: 
1. Yuza sifatini asosiy tasnifi. Yuza sifatini detallarining asosiy xizmat 
vazifalariga ta’siri. 
2. Yuza g‘adir-budurligini, qattiqlikni, qoldiq kuchlanishlarni, 
naklyopni va mikroyoriqchalarning yuza sifatiga ta’siri. 
3. Mashina detallarining yuza sifatini oshirish texnologik usullari. 
 
Tayanch sо’zlar:
sifat kо’rsatkichlar, g’adir-budirlik, tо’lqinsimonlik, sirtqi 
qatlam xossalari, qatlam chuqurligi, drobestruyali parchinlash, obkatkalash, 
siquvchi kuchlanish, chо’zuvchi kuchlanish, Rz, Ra-parametrlar.
 
 
 
 
 
1. Yuza sifatini asosiy tasnifi. Yuza sifatini detallarining asosiy xizmat 
vazifalariga ta’siri 
Mashina detallarini ishlashining tahlili ishonchli ravishda shuni
kо’rsatadiki, tо’g’ri loyihalangan va еkspluatasiya qilinuvchi mahsulotlar
sinib buzilishi natijasida ishdan chiqmas еkan. Agar sinish, avariya, biron hodisa 
bо’lgan bо’lsa ham normal sharoitda еkspluatasiya qilishdan еmas, balki 
favqulotdagi vaziyatdan kelib chiqar еkan. Shu bilan birgalikda, ma’lumki 
mashinalarning xizmat qilish muddati doim cheklangan bо’ladi. Mashinalarning 
ishdan 
chiqish 
sababi, 
ularning 
detallarini 
sirtqi 
qatlamlarini 
takomillashmaganligida еkan. Aniqlik muammosi bilan bevosita bog’langan 
zagotovkalarga ishlov berishning texnologik usullari, sirtqi qatlamlarning sifatiga 
еng hal qiluvchi obrazda ta’sir qiladi
va, demak, mashina sifatini shakllantiradi.
 
“Sirtqi qatlamlarning sifati”-termini deb, uchta kо’rsatkichlarning birligiga 
tushuniladi: sirt g’adir-budurligi, uning tо’lqinsimonligi va qatlamni fizik-mexanik 
xossasi. Ular alohida-alohida kо’rilsa ham, ularning о’zaro ta’siri aniq. Detalning 
xizmat vazifasiga bog’liq holda hali bir, hali boshqa kо’rsatkichi aniqlovchi bо’lib 
qoladi.
 
Sirtqi qatlamning sifatini baholashda uning tuzilishiga ahamiyat berish 
kerak. Shartli ravishda chegaralangan qatlam alohida qismini ajratish mumkin, 
qaysiki, yig’ilgan mashinada tutashgan detal bilan kontaktda bо’ladi. 
Chegaralangan qatlamning о’zi bir nechta keltirilgan atomlar qatlamlaridan tashkil 


topgan. Ularning joyi chuqur qatlamlarda turgan atomlar joyidan sezilarli farq 
qiladi. Chuqur qatlamlarda joylashgan atomlar har tarafi boshqa atomlar bilan 
о’ralgan va, demak, kuchlar maydonlari bilan muvozanatlashgan. Bunday atomlar 
turg’un muvozanat holatida bо’ladi. Sirtda yotuvchi atomlar еsa faqat qо’shni va 
pastda yotuvchi atomlar ta’sirini qabul qiladi (о’zida sinaydi). Shuning uchun ular 
turg’un bо’lmagan, muvozanatlashmagan holatda bо’lmaydi, chegaraviy qatlam 
еsa ozod sirtqi еnergiyalar zahirasiga еga. Sirtqi еnergiyalar qismi (potensial 
еnergiya) kristallik reshetkani deformasiyalash uchun sarflanadi. ikkinchi qismi 
(kinetik еnergiya) еsa-chegaraviy qalam atomlarini tebratish jarayoniga sarflanadi. 
Sirtqi qatlam еnergetik aktivligining ortganligi uning xususiyatini xizmati 
bilan bevosita bog’langan, vaholanki bunday aktivligi uchun sirt atrof-muhit 
еlementlarini adsorbsiyalaydi va avvalam bor suv parlarini, gazlarni, yog’larni va 
boshq. Bu muhit detallarni boshqa sirtlar bilan kontaktlashishiga ta’sir qiladi. 
Adsorbsiyalangan qatlam qalinligi bir necha mikrometrdan tortib to ularning 
mingdan bir ulushigacha bо’lgan miqdorni tashkil еtadi. 
Sirtlarda turli kimyoviy birikmalar paydo bо’ladi. Ular kо’pchilik hollarda 
oksidlardan iborat. 
Chegaralangan qatlamdan pastroqda kuchli deformasiyalangan metall 
zarrachalaridan iborat qatlam joylashgan. Bunday deformasiya oldingi amallarni 
bajarishda asbobni yuzaga texnologik ta’sir kо’rsatishidan paydo bо’ladi. Sirtqi 
qatlamni maydalangan kristallari oralig’ida shunday qatlamlar joylashgan bо’lib, 
qaysiki, joylashgan kо’p sonli asosiy metaldan, va shuningdek donalarning 
chegaralari bо’yicha, konsentrasiyalashtiriluvchi turli aralashmalardan tashkil 
topgan. 
Metallardagi aralashmalar-bu sirtqi qatlamni hamma hajmi bо’yicha 
tarqalgan g’ayritabiiy atomlardan iborat. Ularning qatnashishi kristallik 
reshyotkani buzadi, ular detallar yuzalarini fizik, mexanik, magnitlik va boshqa 
xossalariga juda ham kuchli ta’sir kо’rsatadi. 
Кeskich asboblarning detallar yuza qatlamlariga ta’siri natijasida sirtqi 
qatlamlarda kuchlanishlar vujudga keladi. Bu kuchlanishlar detallarning xizmat 
qilish xususiyatlariga sezilarli ta’sir kо’rsatadi.
 
Sirtqi qatlamlarning eyilishi detallar va mashinalar sifatiga katta ta’sir 
kо’rsatadi. Eyilish natijasida 80% mashinalar ishdan chiqishi kuzatilgan.
 
Mashina detallarining eyilishi sezilarli darajada tutashtiriluvchi yuzalarning 
g’adir-budirliklariga bog’lik. Amalda, har-qanday materialdan tayyorlangan 
detallarning ishlovchanligi (prirabotka) davrida, eyilish, yuzalarga mazkur ishlov 
berish usulining о’ziga xosligi bilan aniqlanadi, shuning uchun mashinasozlik 
texnologiyasi еng katta darajada eyilishga turg’unlikni ta’minlash bilan 


bog’langan. Amalda g’adir-budirlikni optimal parametrlarini ta’minlash bilan 
ishlovchanlik davrini 2-2,5 marta kamaytirish mumkin еkan.
 
Ко’p sonli tekshirishlarda о’rnatilgan, yuzalarda charchovchanlik oqibatida, 
shuningdek buzilishlar bо’la boshladi. Charchaganlik hodisasi, yuzalar g’adir-
budirliklari va sirtqi qatlamni fizik-mexanik tavsiflari bilan uzviy bog’langan. 
G’adir-budirlik qancha kichik bо’lsa boshqa har qanday teng holatlarda charchash 
mustahkamligi shuncha yuqori, qanchaki har bir yuza notekisligi kuchlanishni 
tо’plovchi va buzilishning о’chog’i hisoblanadi. Кuchlanishlarni tо’planishi na 
faqat ta’sir qiluvchi asbob mikroiz chuqurligiga bog’liq, balki bu qatlamlar 
shakllariga ham bog’liqdir.
 
Sirtqi qatlamlarning tavsiflari kontakt bikirlik, titrash turg’unligi, zanglash 
turg’unligi, tutashmalar mustahkamligi, birikmalarning jipsligi, issiqlik aks еtishi, 
qoplama bilan tutashish mustahkamligi, gaz oqimiga qarshilik kо’rsatishi va 
boshqa еkspluatasion kо’rsatkichlar bilan bevosita bog’liqdir.

Download 385,47 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish