11-Amaliy mashg`ulot: Mehnatni muhofaza qilish va sanoat xavfsizligini boshqarishni xududiy, ishlab chiqarishdagi

11-Amaliy mashg`ulot: Mehnatni muhofaza qilish va sanoat xavfsizligini boshqarishni xududiy, ishlab chiqarishdagi darajasi.


Ishning maqsadi: Mehnatni muhofaza qilish va sanoat xavfsizligini boshqarishni xududiy, ishlab chiqarishdagi darajasi haqida talabalarga o`rgatish.
Mashg’ulotni o`tkazish uchun kerakli uskunalar va jihozlar , chizmalar: Plakatlar, bint, paxta, spirt, yod, shinalar, rasmlat, tarqatma materiallar.

Ishlab chiqarish vaqtida ishchilar va xodimlar salomatligini saqlash, ularning mehnatini tơliq muhofaza tish davlatimizning ustuvor vazifalaridan biri hisoblanadi. Bu Respublikamizning “Mehnatni muhofaza qilish tơğrisidagi qonuni”da ơz aksini topgan bơlib, unda quyidagilar alohida ta'kidlangandir:

- korxonaning ishlab chiqarish faoli ti natijalariga nisbatan xodimning haёti va soğligi ustuvorligi;
- mehnatni muhofaza qilish sohasidagi faoli tni iqtisodiy va ijtimoiy siёsatning boshqa yơnalishlari bilan muvofiqlashtirib borish;
- mulk va xơjalik ritish shakllaridan qat'iy nazar barcha korxonalar uchun mehnatni muhofaza qilish sohasida gona tartib qoidalar belgilab qơyish;
- mehnatni kologi jihatidan xavfsiz sharoitlari ratilishini va ish joylarida atrof-muhit holati muntazam nazorat tilishini ta'minlash;
- korxonalarda mehnatni muhofaza qilish talablari hamma joyda bajarilishini nazorat qilish;
- mehnatni muhofaza qilishni mablağ bilan ta'minlashda davlatning ishtirok
tishi;
- oliy ơquv rtlarida mehnat muhofazasi bơyicha bakalavrlar va magistrlar
tayёrlash;
- xavfsiz texnika, texnologi lar va xodimlarni himo lash vositalari ishlab chiqilishi va joriy tilishini rağbatlantirish;
- fan, texnika tuqlarida hamda mehnatni muhofaza qilish bơyicha vatanimiz va chet l ilğor tajribasidan keng foydalanish;
- ishlovchilarni maxsus kiyim va poyabzal, shaxsiy himo vositalari, parhez ovqatlar bilan bepul ta'minlash;
- korxonalarda mehnatning soğlom va xavfsiz shart-sharoitlarini ratishga kơmaklashuvchi soliq siёsatini ritish;
- ishlab chiqarishdagi har bir baxtsiz hodisani va har bir kasb kasalligini tekshirib chiqish hamda hisobga olib borishning va shu asosda ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlar hamda kasb kasalliklariga chalinishlar darajasi haqida aholini xabardor qilishning majburiyligi;
- ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalardan jabrlangan ёki kasb kasalligiga yơliqqan ishlovchilarning manfaatlarini ijtimoiy himo lash;

- kasaba u shmalari va boshqa jamoat birlashmalari, korxonalar va alohida shaxslarning mehnatni muhofaza qilishni ta'minlashga qaratilgan faoli tini har tomonlama qơllab quvvatlash;

- mehnatni muhofaza qilish muammolarini hal tish choğida xalqaro hamkorlikni yơlga qơyish prinsiplariga asoslanadi.
Mehnat muhofazasi bơyicha asosiy qonunlar, standartlar va me'ёriy hujjatlar
Ơzbёkistonda mehnat muhofazasi – bu tegishli qonun va boshqa me'ёriy hujjatlar asosida amal qiluvchi, insonning mehnat jaraёnidagi xavfsizligi, sihat-salomatligi va ish qobili ti saqlanishini ta'minlashga qaratilgan ijtimoiy, iqtisodiy, tashkiliy, texnikaviy, sanitari – gigiena va davolash-profilaktika tadbirlari hamda vositalari tizimidan iboratdir.
Mehnat muhofazasi bơyicha belgilangan barcha tadbirlar Ơzbёkiston Respublikasi Konstitusi si (8 dekabr 1992 yil), Ơzbёkiston Respublikasining mehnat kodeksi (21 dekabr ,1995 y), «Mehnatni muhofaza qilish tơğrisidagi qonun» (6 may, 1993y), Davlat standartlari, nizomlar va me'ёrlar, xavfsizlik texnikasi bơyicha qoidalar asosida olib boriladi.
Respublikamizda demokratik huquqiy davlat va ochiq fuqarolik jami tining qurilishi inson huquqlari va rkinliklariga tơliq rio tilishini taqoza qiladi. Ơzbёkiston Respublikasining Konstitusi sida Respublikamiz fuqarolarining shaxsiy huquq va rkinliklari, siёsiy, iqtisodiy va ijtimoiy huquqlari qqol ơz ifodasini topgandir. Konstitusi da kơrsatilganidek «Davlat xalq irodasini ifoda tib, uning manfaatlariga xizmat qiladi. Davlat organlari va mansabdor shaxslar jami t va fuqarolar oldida mas'uldirlar» (2-modda), « shash huquqi har bir insonning uzviy huquqidir.... .(24-modda). «Har bir shaxs mehnat qilish, rkin kasb tanlash, adolatli mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda kơrsatilgan tartibda ishsizlikdan himo lanish huquqiga gadir» (37-modda). qoridagilarga asoslangan holda ifodalash mumkinki, insonning haёti, mehnat faoli ti, faoli ti davridagi soğligi davlat qonunlari asosida himo lanadi, muhofaza qilinadi.
Ơzbёkiston Respublikasining mehnatni muhofaza qilish tơğrisidagi qonunida mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat siёsati aniq ơz aksini topgan. Unda
«Korxonaning ishlab chiqarish faoli ti natijalariga nisbatan xodimning haёti va soğligi ustivorligi» (4-modda) ta'kidlangan. Ushbu qonun 5 bơlim va 29 moddadan iborat bơlib, unda mehnat muhofazasi bơyicha umumiy qoidalar (1-bơlim, 7 moddadan iborat); mehnatning muhofaza qilinishini ta'minlash (2-bơlim, 8 moddadan iborat); ishlovchilarning mehnatni muhofaza qilishga doir huquqlarini ruёbga chiqarishdagi kafolatlar (3-bơlim, 6 moddadan iborat); mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me'eriy hujjatlarga rio tilishi ustidan davlat va jamoatchilik nazorati (4- bơlim, 3 moddadan iborat); mehnatni muhofaza qilish tơğrisidagi qonunlar va boshqa me'eriy hujjatlarni buzganlik uchun javobgarlik (5-bơlim, 5 moddadan iborat) masalalari aniq ёritilgan.
1995 yil 21 dekabrda Ơzbёkiston Respublikasining mehnat kodeksi qabul qilindi va u 1996 yil aprel oyidan boshlab amalda kuchga kirdi. Ushbu kodeksda kơrsatilishicha xavfsizlik texnikasiga, ishlab chiqarish sanitari siga, ёnğin chiqishidan saqlanishga va mehnat muhofazasining boshqa qoidalariga rio tish zasidan ishchi va xizmatchilarga yơl-yơriqlar berish, shuningdek, xodimlarning mehnat muhofazasiga doir qơllanmalarda kơrsatilgan hamma talablarga amal qilishi ustidan doimiy nazorat ơrnatish ma'muri t zimmasiga klanadi. Mehnat sharoiti zararli bơlgan ishlarda, shuningdek, alohida harorat sharoitida bajariladigan ёki havoni ifloslantiruvchi ishlarda mehnat qiluvchi ishchi va xizmatchilarga belgilangan me'ёrda maxsus kiyim-bosh, poyafzal va boshqa shaxsiy himo vositalari tёkinga beriladi. Mehnat sharoiti
ifloslanish bilan boğliq va zararli bơlgan ishlarda ishlovchi ishchilar belgilangan me'ёrda sovun hamda sut ёki boshqa xil parhez oziq-ovqatlar, issiq sexlarda ishlovchilar sa gaz-suv bilan tёkin ta'minlanadi.
Mehnat qonunlari kodeksida baloğatga etmagan ёshlarning, aёllarning mehnatiga alohida 'tibor berilgan. Ơn sakkiz ёshga tơlmagan yigitlarni 16 kg dan, qizlarni 10 kg.dan ortiq k kơtarishiga, ularning ish vaqtini haftasiga 36 soatdan ortib ketishiga yơl qơymaslik kerak. Shuningdek, ularni tungi va ish vaqtidan tashqari ishlarga hamda dam olish kunlari ishlashga jalb tish ta'qiqlanadi. Ishchi xodimlar uchun ish vaqtining me'ёriy muddati 40 soatdan oshib ketmasligi, ơn sakkizga kirmagan ёshlar hamda mehnat sharoiti zararli bơlgan ishlarda mehnat qiluvchilar uchun ish vaqti miqdori haftasiga kơpi bilan 36 soat bơlishi kerak. Ish vaqtidan ortiq ishlash har bir ishchi va xizmatchi uchun surunkasiga ikki kun davomida 4 soatdan va yiliga 120 soatdan kơp bơlmasligi lozim.
Mehnat sharoitlarini meёerlashtirish, ishchilar uchun soğlom va xavfsiz ish sharoitini ta'minlash maqsadida mehnat xavfsizligi talablari asosida standartlar ishlab chiqilib ular ma'lum bir tizimga solingan.
Ishlab chiqari da z beradigan baxtsiz hodisalarni oldini olishga qaratilgan tadbirlardan biri - sodir bơlgan baxtsiz hodisalarni tơğri tekshirish va tahlil qilish, ularning sabablarini aniqlash hamda olingan ma'lumotlar asosida tegishli tadbirlar ishlab chiqishdan iboratdir. Shu nuqtai nazardan Ơzbёkiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1997 yil 6 i ndagi 286-sonli qaroriga asosan «Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligining boshqa zararlanishini tekshirish va hisobga olish» tơğrisida Nizom qabul qilindi.
Ơzbёkiston Respublikasining mehnat qonunlari kodeksida hamda mehnatni muhofaza qilish tơğrisidagi qonunida mehnat muhofazasi qonunlarini va boshqa me'eriy hujjatlarni buzganlik uchun javobgarlik belgilangan. Qonunda, mehnatni muhofaza qilishga doir talablar ta'minlanmaganligi uchun korxonalarning javobgarligi (25- modda); mehnatni muhofaza qilish talablariga javob bermaydigan ishlab chiqarish ahami tidagi mahsulotni tayёrlaganlik va sotganlik uchun korxonalarning iqtisodiy javobgarligi (26-modda); mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me'eriy hujjatlarni buzganlik uchun javobgarlik (27-modda); ishlab chiqarishda jabrlangan xodimlarga ziёn etkazganlik uchun korxonalarning moddiy javobgarligi (28-modda); ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa oqibatida xodim vafot tgan takdirda korxonaning moddiy javobgarligi (29-modda) kơrsatib ơtilgan.
«Mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me'eriy hujjatlar buzilishida aybdor bơlgan ёki davlat va jamoatchilik nazorati idoralari vakillarining faoli tiga monelik qilgan mansabdor shaxslar Ơzbёkiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda intizomiy, ma'muriy va jinoiy javobgarlikka tortiladilar (27- modda).