11 – mavzu: temir yo‘llarda avtomatika va telemexanika

3. Poezdlar harakatini intervalli boshqarish tizimlari. Peregonlarda qo‘llaniladigan SMB qurilmalari

Poezdlar harakatini vaqt oralig‘i bilan intervalli boshqarish uchun temir yo‘l peregonlarida qo‘llaniladigan signallashtirish, markazlashtirish va blokirovka (SMB) tizimlaridan foydalaniladi. Ushbu avtomatika va telemexanika tizimlari harakat xavfsizligini ta’minlash bilan birgalikda zaruriy poezd o‘tkazish qobiliyatini ham ta’minlab beradi.

Temir yo‘llarda harakat boshlangan ilk davrlarda bir yo‘nalishda harakatlanayotgan poezdlarni bir-biridan vaqt oralig‘i bilan ajratganlar. Bu vaqtlarda stansiyalar o‘rtasida habar beruvchi asboblar bo‘lmagani sababli, oldingi poezdning yo‘lda biror sabab bilan to‘xtab qolishi keyingi poezd uchun xavf tug‘dirar edi. Keyinchalik, harakat ko‘paygan sari xavfsizlikni ta’minlash uchun bir peregonda faqat yagona poezd bo‘lishi prinsipi asos qilib olindi. Buning uchun stansiyalar orasida habar beruvchi tizimlar qo‘llanishiga ehtiyoj paydo bo‘ldi.

Hozirda poezdlar harakatini intervalli boshqarishning asosiy qurilmalari quyidagilardan iborat: avtomat blokirovka, lokomotivlarda avtomatik signallar, poezdlar harakatining dispetcherlik nazorati, temir yo‘lning o‘tish joylarida avtomatik signallar va avtoshlagbaumlar va yarim avtoblokirovka.

Temir yo‘llarni avtomatik blokirovkalash yo‘lning poezd o‘tkazish qobiliyatini keskin oshiradi, peregonlarni o‘tish signallari bilan blok-uchastkalarga ajratib va har bir uchastkada yagona poezd bo‘lishini ta’minlaydi. Yo‘l blokirovkasi qurilmalari signalni unga tegishli uchastka bo‘shamasdan turib keyingi poezd uchun ochilishiga yo‘l qo‘ymaydi va shu tariqa harakat xavfsizligini ta’minlaydi.

Temir yo‘llarda poezdlar harakati soni va harakat tezligi oshgan sari yo‘l svetoforlarini qurish qiyinlashadi. Bunday sharoitlarda avtomatlashgan lokomotiv signallari harakatni boshqarishning asosiy vositalaridan biriga aylanadi. Kam harakatli uchastkalar va sanoat tarmoq yo‘llarida SMB qurilmalari sifatida elektrojezl va telefonli boshqarish vositalaridan foydalanishga ruxsat etiladi.