11- mavzu: Byudjet- soliq siyosati Reja

Y= --------------- (a+I+G)
1-b ( 1-t)
Bu yerda: 1 / (1-b(1-t) – yopiq iqtisodiyotda xarajatlar mul’tiplikatori;
t – chegaraviy soliq stavkasi.
t =ΔY/ΔT
Bu yerda: ΔT – to’lanadigan soliqlar miqdorining o’sishi;
ΔY – daromadlarning o’sishi.
Progressiv soliq tizimi mul’tiplikator samarasini yumshatadi va ishlab chiqarish hamda bandlilik darajalarini barqarorlashtiradi.
Soliqqa tortish hisobga olingan holdagi xarajatlar mul’tiplikatori soliqqa tortish hisobga olinmagan holdagi soliq mul’tiplikatoridan ancha kichikroq miqdorga ega, chunki daromadlarga aylangan xarajatlarning bir qismi soliqlarga chegirilib, muomaladan chiqadi va mal’tiplikatsiya samarasini pasaytiradi. Bu ikkala formulani solishtirganda ham ko’zga tashlanadi. SHuningdek ochiq iqtisodiyotda oshgan daromadlarning bir qismi importga yo’naltirilishi oqibatida muomaladan chiqib ketishi tufayli mul’tiplikator samarasi yopiq iqtisodiyotga nisbatan pastdir.
Ochiq iqtisodiyotda davlat xarajatlari mul’tiplikator va muvozanatli ishlab chiqarish hajmi quyidagi tenglamalar sistemasini yechib topiladi:




Y=C+I+G+Xn
C=a+b(1-t) x Y
Xn=g+m’Y

Agarda (2) va (3) tenglamalarni asosiy makroiqtisodiy ayniyatga qo’yib, yechsak quyidagi yechimga ega bo’lamiz:

1
Y= ------------------- (a+I+G+g)
1(1-b(1-t)+m’
Bu yerda: 1 / 1(1-b(1-t)+m’ ochiq iqtisodiyotda davlat xarajatlar mul’tiplikatori.
Muvozanatli daromadlar darajasiga soliqlarni kamaytinish ham mul’tiplikativ ta’sir ko’rsatadi. Soliqlar miqdorini ΔT ga kamaytirsak, tasarrufdagi daromad darajasi ΔT ga oshadi. Iste’mol xarajatlari mos tarzda ΔTx b (bu yerda b-iste’molga chegaraviy moyillik) miqdorga oshadi va u rejalashtirilgan xarajatlar egri chizig’ini yuqoriga siljitadi, milliy ishlab chiqarish hajmini esa ΔU ga oshiradi.
Soliq mul’tiplikatsiya samarasi davlat xarajatlari singari soliqlarning bir marta o’zgarishi oqibatida iste’molning bir necha bor o’zgarishiga boqliq.
T↓(ΔT) Yd↑ (ΔYd= -ΔT) C↑ (ΔC=b(-ΔT)) E↑ (ΔE=b(-ΔT))  Y↑ (ΔY=b(-ΔT) C↑ (ΔC=b(b(-ΔT)) E↑ (ΔE=b²(-ΔT)) Y↑ (ΔY=b²(-ΔT)) 
C↑ (ΔC=b(b²(-ΔT))) va h.k.
Demak, soliq mul’tiplikatorini quyidagicha tasvirlash mumkin: