11- mavzu: Byudjet- soliq siyosati Reja

Qisqacha xulosalar
Fiskal siyosat (byudjet-soliq siyosati) maqsadi iqtisodiy o’sish, baholarning barqaror darajasi, to’liq bandlik va to’lov balansi barqarorligini ta’minlashdan iborat. Bu maqsadlarga erishish uchun davlat xarajatlari va soliqlar bilan manipulyatsiya qilinadi.
Fiskal siyosatl cheklovchi yoki rag’batlantiruvchi turlarga bo’linadi. Rag’batlantiruvchi fiskal siyosat iqtisodiyotning pasayish davrida olib borilsa, cheklovchi fiskal siyosat iqtisodiyotda haddan ziyod talab tufayli inflyatsiya paydo bo’lgan sharoitda olib boriladi.
Fiskal siyosat tadbirlari qisqa va uzoq muddatda mul’tiplikator samarasi ta’siri ostida bo’ladi.
Davlat xarajatlari mul’tiplikatori iste’molga chegaralangan moyillik darajasi bilan to’g’ri bog’liqlikka, chegaraviy soliq stavkasi hamda iste’molga chegaralangan moyillik darajasi bilan teskari bog’liqlikka ega.
Davlat xarajatlari va soliqlar miqdorini bir ‘xil miqdorga oshirilishi daraomadlar hajmini ham shuncha miqdorga oshirilishiga olib keladi. Bu holat balanslashgan byudjet mul’tiplikatori bilan izohlanadi.
Iqtisodiy pasayish paytida byudjetning davriy taqchilligi, diskret fiskal siyosat natijasida esa tarkibiy taqchilligi yuzaga keladi. Byudjet taqchilligini moliyalashtirishning maqbul yo’li davlat qimmatli qog’ozlarni chiqarish va ularni sotish hisobiga qarz olishdir.
Respublikamizda o’tkazilayotgan byudjet-soliq siyosati iqtisodiyotga soliq yukini kamaytirish, soliqlarning rag’batlantiruvchi rolini kuchaytirish, barqaror iqtisodiy o’sishga shart-sharoit yaratish, yalpi talabni oshirish kabi maqsadlarga qaratilgan.
Nazorot va muhokama uchun savollar
1. Rag’batlantiruvchi va cheklovchi fiskal siyosatning qisqa va uzoq muddatdagi natijalarini tushuntirib bering.
2. Davlat xarajatlarining mul’tiplikatori kattaligi qaysi ko’rsatkichlarga bog’liq?
3. Ochiq iqtisodiyotda davlat xarajatlari mul’tiplikatori kattaligi fiskal siyosat samaradorligiga qanday ta’sir ko’rsatadi?
4. Soliq mul’tiplikatori miqdori qaysi omillarga bog’liq?
5. Balanslashgan byudjet mul’tiplikatorining mohiyati nimada?
6. Diskret fiskal siyosatining kamchiliklarini tushuntirib bering.
7. Byudjet taqchilligi va ortiqchaligi qanday paydo bo’ladi, ular qay yo’sinda tugatiladi?
8. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida O’zbekiston Respublikasi byudjet-soliq siyosatining asosiy xususiyatlarini izohlab bering.

Asosiy adabiyotlar

1. 
   Mirziyoyev SH.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”.- T.:O’zbekiston. 2017.-104 b.
   
2. 
   Mirziyoyev SH.M. “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”.-T.:O’zbekiston. 2017.-48b.
   
3. 
   B.YU.Xodiyev, A.SH.Bekmurodov, U.V.G’ofurov, B.K.Tuxliyev. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning «Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari» nomli asarini o’rganish bo’yicha o’quv qo’llanma. – T.: Iqtisodiyot, 2009, 9-25, 31-34 b.b.
   
4. 
   Vechkanov G.S., Vechkanova G.R. Makroekonomika.2-e izd. -SPb.: Piter, 2010, 7-14 s.s.
   
5. 
   Mariganova ye.A., SHapiro S.A. Makroekonomika. Ekspress kurs.: uchebnoye posobiye- M.: KNORUS, 2010, 10-28 s.s.
   
6. 
   CHepel’ S. Vozdeystviye global’nogo krizisa na Uzbekistan: mexanizm i meri po ogranichenii riskov./ Bozor, pul, kredit, №6, 2009 yil, 16-26 b.b.
   
7. 
   Abel’ E., Bernanke B. Makroekonomika. 5-e izd.- SPb.: Piter, 2008, 25-52s.
   
8. 
   Kiseleva ye.A. Makroekonomika: Ekspress kurs: uchebnoye posobiye.- M.: KNORUS, 2008,
   
9. 
   Agapova T.A., Seregina S.F. Makroekonomika:Uchebnik.-7-e izd.pererab. i dop.- M.:Izdatel’stvo “Delo i servis”, 2005. 14-22 s.s.
   
10. 
    Ishmuhamedov A.E., Djumayev Z.A, Jumayev Q. X. Makroiqtisodiyot. (O'quv qo'llanma).-T.: O'zbekiston Yozubchilar uyushmasi Adabiyot jamg'armasi nashriyoti, 2005. , 9-17 b.b.
    
11. 
    Makroekonomika. Teoriya i rossiyskaya praktika: uchebnik / pod red. A.G.Gryaznevoy i N.N. Dumnoy.-5-e izd., pererab. I dop.-M.: KNORUS, 2008, 107-160 s.s.
    
12. 
    Djumayev Z.A. “Makroiqtisodiyot” fanidan O’quv-uslubiy majmua.-Toshkent: Iqtisodiyot.-2010 y. – 598 bet.